بروز دو حادثه تروریستی در افغانستان در فاصله چند روزه که به شهادت و زخمی شدن دهها نفر از مردم مظلوم این کشور انجامید، بار دیگر توجهات را به اوضاع بغرنج این کشور رنجدیده معطوف کرد. از سویی با خروج اشغالگران و قدرتیابی مجدد طالبان، آینده سیاسی این کشور در هالهای از ابهام قرار داشته و از سوی دیگر با تشدید اقدامات تروریستی داعش در این سرزمین، جان مردم بیپناه افغانستان در معرض مخاطرات بزرگی قرار گرفته است.
مناقشه بر سر مالکیت و حکومت بر قرهباغ کوهستانی که ریشه در اختلافات تاریخی موجود در کرانههای شمالی ارس دارد، شبیه بسیاری از اختلافات ارضی موجود در سایر نقاط جهان است، اما هرگز نباید آن را فقط در چارچوب اختلافات میان همسایگان جداشده از ایران (آذربایجان و ارمنستان) تحلیل کرد. در واقع، منافع برخی قدرتهای فرامنطقهای و اهداف برخی بازیگران مایل به نفوذ در منطقه، اگر بیشتر از تمایلات دو کشور نباشد، کمتر نیست. یکی از بازیگران ذینفع در شرایط کنونی که البته در چند صباح اخیر بهنوعی در هر دو سوی جبهه بازی میکند، رژیم اشغالگر قدس است.
پس از گذشت حدود یک سال از آخرین منازعه در قرهباغ، بار دیگر توجه رسانهها به این منطقه جلب شده است. در همان روزهای جنگ سال گذشته (سپتامبر ۲۰۲۰) از جهت حرکت نیروهای دولت آذربایجان میشد حدس زد هدف اساسی این دولت از پیشروی بازپسگیری قرهباغ کوهستانی نیست و هدفگذاری دیگری دارد. بیشتر مناطقی که آذربایجان در این جنگ از ارمنستان باز پس گرفتن مناطق خالی از سکنه جنوب قرهباغ و عمدتاً در حاشیه مرزهای جمهوری اسلامی ایران بود.
«دفاع مقدس» هشتساله را بیشک باید نهتنها یکی از مقاطع سرنوشتساز در تاریخ معاصر ایران، بلکه برگی زرین و کمنظیر در دفتر قطور تاریخ این مرزوبوم دانست. آنگاهکه یک ملت به پاخاسته در مقابل دنیای ظلم و جور خود را تنها و بیدفاع دید، سر خم نکرد و با اراده خود در مقابل متجاوزان تا بن دندان مسلح و مورد حمایت شرق و غرب ایستاد. همین اعتمادبهنفس ملی بود که عزت و پیشرفت را نصیب ایران کرد و هرچند ظاهراً جنگ تحمیلی در مرداد ۱۳۶۷ خاتمه یافت، اما دفاع مقدس ملت ایران استمرار یافت و بهجرئت میتوان ادعا کرد که این جریان در حال حرکت و این چشمه جوشان همچنان در حال قوی نمودن ایران و ایرانیان است. از منظری میتوان دفاع مقدس را سرآغاز قوی شدن ایران و ایرانی دانست که نمونههای این رهاورد را در حوزههای مختلف میتوان اشاره کرد:
۲۰ سال از بیستم شهریور ۱۳۸۰ گذشت؛ روزی که حادثهای در قلب نیویورک، چشمها را مبهوت و ذهنها را معطوف به امریکا کرد. در آن صبح تابستانی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱، شاید کمتر کسی فکر میکرد حادثهای که در حال وقوع است، بر سرنوشت میلیونها نفر از انسانها در کشورهای مختلف خصوصاً در غرب آسیا تأثیر بگذارد. حملات ۱۱ سپتامبر را ازاینجهت باید نقطه عطفی در روند تحولات جهانی دانست، تحولاتی که در طول دو دهه ابتدایی هزاره سوم، مسیر متفاوتی را برای جهان بشری رقم زده است.
از مهمترین توصیههای اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار هیئت دولت سیزدهم، بازسازی انقلابی و عقلانی عرصههای مدیریتی کشور بود. اکنون و با ابلاغ این مأموریت مهم به دولت جدید، فهم از چیستی و چرایی این بازسازی ضرورتی انکارناپذیر است.
اواسط تابستان سال گذشته و زمانی که هنوز ترامپ مستأجر کاخ سفید بود، مصاحبه مشاور امنیت ملی اسبق او یعنی جان بولتون با شبکه تلویزیونی بیبیسی فارسی مورد توجه ناظران سیاسی قرار گرفت. در این مصاحبه، پاسخی که این عضو جداشده از کابینه ترامپ به خبرنگار در خصوص راهکار موفقیت شورش و اغتشاشات برای براندازی نظام اسلامی ارائه داد، قابل توجه است. او صراحتاً از ضرورت ایجاد انشقاق میان رهبری نظام و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سخن میگفت.
هنوز انقلاب اسلامی به اولین سالگرد خود نرسیده بود که مردم اولین رئیس جمهور ایران را برگزیدند. ساختارهای حکومتی نظام یک به یک در حال تکمیل شدن بود و در ۵ بهمن ۱۳۵۸ مردم ایران بهپای صندوقهای رأی رفتند تا با انتخاب اولین رئیسجمهور ایران، اولین گام عملی برای اجرای قانون اساسی جدید ایران را رقم زنند. به دلایلی که در این نوشتار مجال بررسی آن نیست، ابوالحسن بنیصدر دانشآموخته اقتصاد که سنخیت چندانی نیز با خط و اندیشه امام نداشت، موفق به کسب اقبال عمومی شد و بهعنوان اولین رئیسجمهور ایران، به نمادی از نخستین تجربه انتخاباتی ریاست جمهوری در کشور تبدیل شد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دستاندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی، در ضمن توصیههای خود فرمودند: «به مسئولین کشور و ملّت عزیزمان میخواهم توصیه بکنم سعی کنند قوی بشوند؛ به قول شاعر خراسانی ما “برو قوی شو اگر راحت جهانطلبی”. باید قوی بشوید؛ هم در اقتصاد قوی بشوید، هم در علم قوی بشوید، هم در فنّاوری باید قوی بشوید، هم در دفاع نظامی باید قوی بشوید؛ باید قوی بشوید. تا قوی نشوید، دشمنها به شما طمع خواهند کرد، به شما تعرّض خواهند کرد، تجاوز خواهند کرد. این توصیه اوّل که توصیه همیشگی من است و من خودم تا توان دارم و تا توفیق از طرف پروردگار داشته باشم، این قضیه را دنبال میکنم؛ مسئولین هم موظّفند دنبال کنند.»
هرچند جنایت ترور دانشمند هستهای کشورمان، شهید محسن فخریزاده زخمی تلخ بر قلب ملت ایران نهاد، اما «طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران» که دیروز در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، میتواند التیامبخش نسبی این زخم باشد. روشن است که مطابق آیه شریفه «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ»، پاسخ قاطع و کوبنده اصلی به این جنایت تلخ باید همجنس و متجانس با عملیات دشمن باشد، اما نباید از راهکارهای سیاسی و حقوقی برای تنبیه دشمن و متحدانش غافل شد.
درگیریهای اخیر قرهباغ کوهستانی که میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر کنترل این منطقه در گرفته بود، بعد از حدود یک ماه و نیم، ظاهراً پایان یافت و به نظر میرسد تحولات منطقه قفقاز جنوبی وارد مرحله جدیدی شده است. البته پیشتر بارها گفته شده، مناقشه قرهباغ هرچند شبیه اختلافات ارضی موجود در سایر نقاط جهان مسئلهای دوجانبه است، اما هرگز نباید آن را فقط در چارچوب اختلافات میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان تحلیل کرد. در واقع، منافع برخی قدرتهای فرامنطقهای و اهداف برخی بازیگران مایل به نفوذ در منطقه، اگر بیشتر از تمایلات دو کشور نباشد، کمتر نیست.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سالروز ولادت پیامبر اعظم (ص) و امام صادق (ع) با اشاره به دشمنی امریکا با نظام اسلامی ایران فرمودند: «این دشمنی ادامه خواهد داشت و تنها راه برطرف کردن آن، این است که طرف مقابل از این تصور که بتواند به ملت و دولت ایران ضربه اساسی وارد کند، مأیوس شود.» معظمله همچنین مأیوس شدن دشمن را منوط به قویشدن و تقویت ابزارهای قدرت واقعی دانستند و گفتند: «البته ملت ایران واقعاً و انصافاً در برابر فشارها و مشکلات خوب ایستادگی کردند، اما برای قویشدن، مسئولان باید در سه بخشِ اقتصاد، امنیت و فرهنگ، تحرک بیشتر و جدیتری داشته باشند.»
اینک پس از روز ملی مبارزه با استکبار جهانی نیز میتوان جلوههای عملی «مأیوسسازی دشمن» را در آوردگاههای گوناگون پیش روی ملت ایران برشمرد که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از
همانگونه که بارها گفته شده، مناقشه قرهباغ هرچند شبیه اختلافات ارضی موجود در سایر نقاط جهان مسئلهای دوجانبه است، اما هرگز نباید آن را فقط در چارچوب اختلافات میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان تحلیل کرد. در واقع، منافع برخی قدرتهای فرامنطقهای و اهداف برخی بازیگران مایل به نفوذ در منطقه، اگر بیشتر از تمایلات دو کشور نباشد، کمتر نیست. یکی از بازیگران ذینفع در شرایط کنونی که البته به نوعی در هر دو سوی جبهه بازی میکند، رژیم اشغالگر قدس است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت امام خامنهای در بیانات اخیر خود در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانشآموختگی دانشجویان دانشگاههای افسری نیروهای مسلح فرمودند: «عزیزان من! قدرت دفاعی یکی از ارکان اقتدار ملّی است. اگر برای اقتدار ملّی ما لااقل سه رکن اصلی را در نظر بگیریم، یکی از این سه رکن استحکام و ثبات اقتصادی است که خیلی مهم است، یکی توانایی و قوامیافتگی فرهنگی است که بسیار اساسی است، یکی هم قدرت دفاعی است. قدرت دفاعی برای یک کشور حیاتی است، برای اقتدار یک ملّت حیاتی است. اگر این قدرت دفاعی را ملّتها نداشته باشند، آن کسانی که اهل تجاوز و تعرّض و سوءاستفاده و دخالت کردن و دستاندازی به دیگر کشورها و ملّتها هستند -که امروز نمونههایش را دارید در دنیا میبینید: امریکا و بعضی از کشورهای دیگر- آنها را راحت نمیگذارند؛ اگر قدرت دفاعی در یک کشوری وجود نداشته باشد، دیگران آنها را راحت نمیگذارند و به همه چیزِ آنها تعرّض میکنند که امروز میبینید به بعضی از کشورها چه تعرّضهایی میشود.»
برافروخته شدن دوباره آتش منازعه در منطقه مورد مناقشه قرهباغ بار دیگر توجه جهانیان را متوجه این موضوع نسبتاً مزمن محل کشمکش در قفقاز جنوبی کرده است. هرچند این مناقشه در ظاهر موضوعی از جنس اختلافات ارضی میان دو کشور است، اما نمیتوان برخی اهداف و معادلات راهبردی و ژئوپلیتیک را در ورای آن نادیده گرفت. در ادامه تلاش خواهد شد فراتر از رویدادهای میدانی منازعه، برخی ابعاد راهبردی ولی مغفول واقعشده این عرصه موردتوجه قرار گیرد:
هنوز چند هفته از مصاحبه زنده شبکه تلویزیونی بیبیسی فارسی با مشاور امنیت ملی سابق ترامپ، نگذشته بود که رسانه ملکه از فاز جدید عملیات رسانهای خود رونمایی کرد. در قسمتی از مصاحبه یادشده جان بولتون با بیبیسی، خبرنگار این شبکه از او در خصوص نحوه براندازی نظام جمهوری اسلامی پرسید که گفتگوهای ردوبدل شده میان او و خبرنگار، نکات در خور تأملی را آشکار ساخت.
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنهای (مدظلهالعالی) در بیانات اخیر خود در ارتباط تصویری با شرکتکنندگان در آیین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس با اشاره به برکات دفاع مقدس هشتساله فرمودند: «دفاع مقدس برای کشور سرمایهسازی کرد و سرمایههای ارزشمندی را برای کشور به وجود آورد.» روشن است که فهرست همه برکات و سرمایهآفرینیهای دفاع مقدس از حوصله یک یادداشت کوتاه، خارج است، اما در این یادداشت به برخی از مهمترین سرمایههایی که این حماسه جاویدان در اختیار ملت ایران قرار داد، پرداخته میشود.
اینک دفاع مقدس ملت ایران چهل ساله شده و البته بی تردید میتوان گفت که این دفاع در چهل سال اخیر بی وقفه امتداد یافته است. هرچند ظاهراً جنگ تحمیلی در مرداد ۱۳۶۷ خاتمه یافت، اما دفاع مقدس ملت ایران استمرار یافت و به جرئت میتوان ادعا کرد که این جریان در حال حرکت و این چشمه جوشان همچنان در حال قوی نمودن ایران و ایرانیان است.
اگر نگاهی هرچند گذرا به رهاوردهای اصلی دفاع مقدس بیندازیم، به پیشرفت و اقتدار افزایی، الگوسازی مقاومت و امنیت آفرینی به عنوان مهمترین سرفصلهای دفاع مقدس در تولید قدرت برای ایران اسلامی برمیخوریم. در ادامه خواهیم کوشید هر یک از سرفصلهای فوق را به اجمال مورد اشاره قرار دهیم:
با انتشار سند پیشنویس برنامه همکاری بلندمدت ایران و چین، موج رسانهای گستردهای به راه افتاد که حاکی از تلاش جریانی سازمان یافته برای مقابله و یا به نتیجه نرساندن این برنامه همکاری بود. در این راه از ابهامات موجود در ذهن برخی نخبگان و افکار عمومی نیز سوءاستفاده شد. طبیعی است که موشکافی این برنامه و اسناد آن مجالی مجزا و مبسوط میطلبد که در حوصله این سطور نیست، اما در یک نگاه اجمالی میتوان یک دستهبندی ساده از مخالفان و منتقدانی که در برابر این برنامه همکاری به اظهار نظر پرداختهاند، ارائه داد.
توصیههای راهبردی رهبر معظم انقلاباسلامی در ارتباط تصویری با همایش سراسری قوه قضائیه را میتوان نقشه راه تحول دستگاه قضایی در دوره پیش رو دانست. با توجه به آنکه معظمله گفتمان «تحولگرایی» را در چند سخنرانی اخیر مورد توجه و تأکید قرار دادهاند و در اولین گام مطالبات تحولخواهانه خود را از دستگاه قضایی طرح نمودهاند، مداقه و بررسی برخی از مهمترین محورهای انتظاری برای تحولگرایی در این قوه ضروری به نظر میرسد
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت سیویکمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) با اشاره به روحیه تحولخواهی و تحولانگیزی امام بزرگوار، «تحول» را متفاوت از «استحاله» و «تجدد وارداتی» دانسته و فرمودند: «تحوّل را نبایستی با استحاله فکری اشتباه گرفت. اندکی قبل از حکومت پهلوی و بعد، شدّتش در دوران حکومت پهلوی، چیزی به نام تجدّد وارد کشور شد، که این را بهعنوان یک تحوّلی در زندگی ملّت ایران بهحساب میآوردند؛ این تحوّل نبود، این استحاله ملّت ایران بود، هویت ملّت ایران را از او سلب کردن بود. یعنی در واقع ملّت ایران، هویت دینی خود، هویت ملّی خود، هویت تاریخی عمیق خود را در این تجدّد از دست داد.»
در این چندماه به دلیل شیوع کرونا و رکود ناشی از آن، این انتظار بحق از دولت وجود داشته و دارد که به افراد فاقد درآمد ثابت در شرایط کرونا کمک کند، اما مهمترین چالش پیش روی آن فقدان اطلاعات متقن از این افراد است. به بیان دیگر واقعاً مشخص نیست که چه کسانی مستحق کمک دولت در شرایط بحرانی هستند و چه کسانی نیستند. دلیل این فقدان اطلاعات چیست؟
