بازسازی انقلابی نظام اجرایی

از مهم‌ترین توصیه‌های اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار هیئت دولت سیزدهم، بازسازی انقلابی و عقلانی عرصه‌های مدیریتی کشور بود. اکنون و با ابلاغ این مأموریت مهم به دولت جدید، فهم از چیستی و چرایی این بازسازی ضرورتی انکارناپذیر است.

هسته اصلی نظام اجرایی و مدیریتی کشور، چارچوبی دیوان‌سالارانه است که از حدود یک قرن پیش و با ورود ساختار‌های اصلی دولت مدرن به ایران پا گذاشته شد. این ساختار در برخی از ابعاد، عیناً از مدل‌های متعارف اروپایی وام گرفته بود، تا جایی که پیاده‌سازی و تحقق آن بدون حضور مستشاران غربی امکانپذیر نبود. در دوره پهلوی اول شکل‌گیری دولت مدرن با کمک سرنیزه قزاق چکمه‌پوش شدت گرفت و البته تعارضات هویتی این تحمیل ساختاری نیز بیش از گذشته رخ‌نمایی می‌کرد.
با وقوع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، امریکایی‌ها جای پای محکمی در ایران یافتند و یکی از مهم‌ترین دستورکار‌های آنان انطباق ساختار دولت در ایران با اهداف کلان و جهانی‌شان بود که این هدف با کنترل و هدایت سازمان برنامه‌وبودجه و در قالب پنج برنامه عمرانی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ دنبال شد.
ثقل اصلی این نظام برنامه‌ریزی و ساختارسازی در راستای تحقق «الگوی توسعه وابسته» و «جایگیری ایران به‌عنوان یکی از اقمار کوچک نظام تقسیم‌کار جهانی امریکا» بود و افسران اصلی تحقق این نقشه راهبردی امریکا طبقه‌ای بودند که از آن‌ها به‌عنوان تکنوکرات (فن‌سالار) یاد می‌شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، تغییر نظام سیاسی، استمرار مدل دولت وابسته را متوقف کرد و نظام اسلامی برای جبران کاستی‌های نظام بروکراتیک موجود به نهادسازی انقلابی روی آورد. تأسیس نهاد‌های انقلابی همچون سپاه، جهاد و کمیته‌ها همه برای رفع خلأ‌هایی بود که دولت به میراث مانده از رژیم گذشته در رفع حوایج مردم و تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی داشت. هرچند طبقه تکنوکرات در حدود یک دهه به حاشیه رفت، اما با روی کار آمدن دولت سازندگی، بار دیگر فرش قرمز در مقابلشان پهن شد و در قابل برنامه‌های توسعه، همان ایده‌های مأخوذ از تفکر لیبرال سرمایه‌داری به نظام اجرایی کشور راه باز کرد. در این مقطع به‌تدریج برخی نهاد‌های انقلابی برآمده از انقلاب اسلامی به حاشیه رفته و حتی به اسم ادغام به انحلال کشیده شدند. به نام «مدیریت علمی»، حاکمیت دین در جامعه و تجربه انقلابی و جهادی دهه اول انقلاب تضعیف شد و جای خود را به الگو‌های توصیه‌شده از بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول داد.
هرچند رهبر معظم انقلاب با رهنمود ضرورت تولید الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و نیز طرح گفتمان مدیریت جهادی در مقابل این روند ارتجاعی ایستادند، اما گاه قصور و گاه تقصیر دولت‌ها در این زمینه، سبب شده است که در تحقق این فرمان رهبر انقلاب راه زیادی نپیموده‌ایم. به‌رغم آنکه در سال‌های پایانی دهه ۸۰، تلاش‌هایی در جهت بروز و ظهور رویکرد جهادی و انقلابی در عرصه‌های مدیریتی رخ داد و برنامه پنجم نیز با تفاوت‌هایی نسبت به برنامه گذشته تنظیم گردید، اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، بار دیگر در به روی همان پاشنه سابق چرخید و جلب رضایت کدخدا و گفتمان توسعه وابسته مورد اهتمام دولتمردان وقت قرار گرفت.
اینک ۴۲ سال از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته و به‌رغم آنکه نظام سیاسی کشور سال‌هاست که تغییر نموده، نظام اجرایی و مدیریتی تا حد زیادی بدون تغییر مانده و همین تعارضات میان این نظامات است که سبب شده بسیاری از آرمان‌های انقلاب همچنان بر روی زمین مانده و البته مردم عزیزمان را نیز با چالش‌های متعددی مواجه ساخته است.
فرصت بی‌نظیر کنونی در حاکم شدن جریان انقلابی و هم‌افزایی قوا در این راستا، امید به گام برداشتن در جهت این کار بزرگ بر زمین‌مانده را زنده می‌کند.
اکنون نیازمند دگرگونی گسترده در ساختار اجرایی و نظام مدیریتی کشور و منطبق‌ساختن هرچه بیشتر آن با اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی هستیم. روحیه انقلابی و مدیریت جهادی باید اصلی‌ترین پیشران سازمان اجرایی کشور بوده و بر تمام هدف‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، اقدامات و انتصابات سایه افکند. عرصه‌های مدیریتی کشور در امور سیاست داخلی و خارجی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیازمند این تحول بزرگ است. دال اصلی این تحول نرم‌افزاری، بازسازی انقلابی و خردمندانه دولت و نظام اجرایی است و در صورت تحقق این هدف بزرگ می‌توان انتظار داشت که معاش و معاد مردم مطابق رضایت خداوند متعال تأمین شده و بتوان در مسیر آرمان‌های جهانی انقلاب اسلامی گام برداشت.
در این میان «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» را می‌توان اصلی‌ترین سند راهبردی «بازسازی انقلابی» کشور دانست. علم و پژوهش؛ معنویت و اخلاق؛ اقتصاد؛ عدالت و مبارزه با فساد؛ استقلال و آزادی؛ عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن و سبک زندگی، به‌عنوان توصیه‌های مؤکد این بیانیه مهم‌ترین حوزه‌های این بازسازی انقلابی هستند.
به نظر می‌رسد کابینه سیزدهم و سایر قوا، بایستی تمرکز خود را معطوف به این مأموریت بر زمین‌مانده انقلاب اسلامی نموده و بیانیه گام دوم را چراغ راه خود در این مسیر نمایند. این نوشتار را با این توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی به دولتمردان سیزدهم، پایان می‌دهیم که فرمودند: «همّتتان را متمرکز کنید بر اینکه یک بازسازی انقلابی و البتّه عقلانی و فکورانه در همه عرصه‌های مدیریّتی ان‌شاءالله به وجود بیاید؛ یعنی حرکت بر روی ریل انقلاب، در بخش‌های مختلف مدیریّتی‌ای که در کشور هست. در همه بخش‌ها؛ بخش‌های اقتصادی، بخش‌های سازندگی، بخش‌های مربوط به سیاست خارجی و دیپلماسی، بخش‌های خدمت‌رسانی به مردم، بخش‌های علمی و فرهنگی و غیره؛ در همه این بخش‌ها یک تحرّک انقلابی باید به وجود بیاید.»

همین مطلب:

روزنامه جوان- بازسازی انقلابی نظام اجرایی