سریال مسمومیت‌ها  با چاشنی دروغ و شایعات

 

خبر‌های مختلفی که در چند هفته اخیر در خصوص مسمومیت دانش آموزان و گاه دانشجویان دختر در مراکز تجمعی آن‌ها در مدارس یا خوابگاه شنیده می‌شود، دستمایه‌ای برای شبکه‌های فارسی‌زبان و اتهام‌پراکن داخلی شده است. تا این لحظه که این یادداشت را می‌نویسم، هنوز ماهیت و منشأ این رویداد‌ها روشن نشده، اما عده‌ای همین ابهام را هم مصادره به مطلوب و آن را نشانه ضعف حکومت قلمداد می‌کنند. سؤال اینجاست که آیا چنین رویدادی با این سطح از پراکندگی جغرافیایی در کشور ما مسبوق به سابقه بوده که بتوان با تجارب قبلی سریعاً آن را تحلیل کرد و یا در دیگر نقاط جهان مشابهی به لحاظ کیفیت واقعه داریم که آنان را مبنای تحلیل قرار دهیم؟ پاسخ قطعاً منفی است. 

اگر ایران در سیطره پهلوی‌ها می‌ماند

 

هرچند در تاریخ از رخ‌داده‌ها سخن به میان می‌آید، اما بیایید یک‌بار هم که شده از فرض تحقق‌نایافته بگوییم. مثلاً اگر شاه مخلوع در ۲۶ دی‌ماه ۱۳۵۷ از ایران فرار نمی‌کرد یا کودتای ژنرال هایزر امریکایی ماجرای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را برای او تکرار می‌کرد و پیروزمندانه به ایران بازمی‌گشت چه می‌شد؟ طبیعی است که با وجود بیماری‌های متعدد و ناشناخته احتمال زنده‌ماندن شاه چیزی بیش از عمر واقعی‌اش زیاد نبود، اما درهرحال اگر فرضاً چنبره سلطنت خاندان پهلوی بر ایران ادامه می‌یافت، اکنون در چه وضعیتی بودیم. مهم‌ترین مبنای ما برای پاسخ به این پرسش نوع حکمرانی و روند‌های حاکم بر ایران دوره پهلوی، خصوصاً در ۱۵ سال پایانی آن است.

حرف خدا بر زمین نماند

 

یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مدیریت راهبردی فرهنگی، انتخاب میان نگاه فعال و ابتکاری و یا انفعال و دنباله‌روی در طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌هاست. مسئله این است که آیا سیاست‌گذار فرهنگی باید به دنبال تسری یک یا مجموعه‌ای از «هنجار‌ها و ارزش‌ها» باشد یا آنکه خود را در این حوزه فاقد مسئولیت بداند و خنثی و یا حتی دنباله‌رو دیگران باشد؟

سخنی با حجت‌الاسلام خسروپناه

 

اکنون که حجت‌الاسلام‌ والمسلمین خسروپناه دبیری شورای عالی انقلاب فرهنگی را بر عهده گرفته، برخی جریانات سیاسی و رسانه‌ها تلاش کردند دبیر جدید شورا را با مسائل حاشیه‌ای مواجه کنند، اما واقعیت آن است که جناب خسروپناه مسئولیتی بسیار بزرگ‌تر از درگیرشدن در چنین حاشیه‌هایی دارد. او اکنون باید هم بار سنگین قصور و تقصیر‌های گذشته حوزه مأموریتی جدیدش را بر دوش بکشد و هم برای آینده این بخش برنامه‌ریزی کند. بخشی از مهم‌ترین دستورکار‌های دبیر و دبیرخانه جدید شورا را چنین می‌توان برشمرد

به نام زن و علیه زن

در حوادث پاییز ۱۴۰۱، چنین وانمود می‌شد که آشوبگران به دنبال احقاق حقوق زنان هستند و این رویکرد در شعار‌ها و نماد‌ها نیز وجه پررنگی یافت. هرچند ادعای مطالبه حقوق زنان برای کسانی که فحاشی‌های رکیک جنسی به بخشی از رفتار روزمره‌شان تبدیل‌شده، گزافه‌ای مضحک بیش نیست، اما نمی‌توان انکار کرد انتخاب «زن» به عنوان سوژه اصلی آشوب از سوی هدایتگران اصلی آن کاملاً معنادار و هوشمندانه بود.

پسران فاطمه بی‌شمارند

 

فاطمیه به جز آنکه موسمی برای گرامیداشت مقام کوثر رسول‌الله (ص) است، دو ویژگی برجسته و معنادار سیره بانوی دو عالم را در ذهن متبادر می‌کند؛ نخست مظلومیت و دوم ولایتمداری. در مظلومیت آن حضرت همین بس که هنوز چندماه از رحلت حضرت ختمی‌مرتبت نگذشته بود که تنها یادگار پیامبر رحمت با بی‌مهری مدعیان پیروی از پیامبر مواجه شد و اهالی مدینه ثابت کردند که انسان تا چه حد می‌تواند فراموشکار و ناسپاس باشد. آخرین توصیه‌های رسول‌الله در سپردن آن دو ودیعه الهی (قرآن و عترت) را از یاد برده و حرمت بیت دخت گرامی حضرتش را نگاه نداشتند. درحالی‌که همه کائنات در تصرف تکوینی امیرالمؤمنین (ع)، بود، در برابر ظلمی که امت روا داشتند، به صلاح امت، لب به سکوت گزید و با چشمانی اشکبار، فاطمه (س) را که، چون شمع در مقابل دیدگانش هر روز بیشتر نحیف‌تر و کم‌فروغ‌تر می‌شد، به نظاره نشسته بود. آنگاه که زهرا (س) علی را بدرود گفت، گویی آفتابی در خانه حیدر غروب کرده و علی باید پاره تن رسول خدا را به زمین می‌سپرد؛ اما غم بزرگ‌تر آن بود که باید همین را هم به‌دوراز دیدگان مردم ناسپاس به انجام می‌رساند. آری! مظلومیت زهرای مرضیه (س) پس از شهادتش بیش از زمان حیات خاکی‌اش بود.

جهاد کبیر در برابر سقوط اخلاقی بشر

 

جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر در حال پایان یافتن است و صحبت از حواشی ورزشی و سیاسی آن نیز کم‌کم فروکش می‌کند. در کنار این‌ها این جام البته حواشی فرهنگی بی‌سابقه‌ای نیز داشت که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت. از جمله حواشی فرهنگی این رویداد ضوابط روشن فرهنگی دولت قطر بود که به مذاق غربی‌ها چندان خوش نیامد. مسئله، اما عمیق‌تر از خوش نیامدن چند ضابطه برای تماشاچیان جام‌جهانی است، در واقع فاصله معنادار دو نوع نگاه به «انسان» در این ماجرا به‌خوبی قابل‌مشاهده است. 

اصول بازسازی انقلابی فرهنگ عمومی

 

از محتوای حکم دوره کنونی شورای عالی انقلاب فرهنگی و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی به اعضای این شورا چنین بر می‌آید که انتظار از این شورا در دوره جدید قرار گرفتن در کانون مدیریت تحولات فرهنگی، خصوصاً حوزه فرهنگ عمومی است. این مطالبه در ذیل راهبرد کلان «بازسازی انقلابی فرهنگ» تعریف می‌شود و شورا باید در کانون اصلی تحقق این راهبرد قرار گیرد.

بسیج در گام دوم انقلاب

 

شجره طیبه بسیج، این یادگار ارزشمند امام راحل (ره) از منحصربه‌فرد‌ترین سازماندهی‌های مردمی در سطح ملی است که البته تأثیرات فراملی بسیاری نیز داشته است. این شبکه وسیع مردمی در طول بیش از چهار دهه گذشته تقریباً حل‌المسائل اصلی کشور و مهم‌ترین پیش‌برنده انقلاب اسلامی در داخل و خارج بوده است. برکات وجودی این پدیده بی‌نظیر فراتر از آن است که در سطور محدود این نوشتار حتی فهرست شود، اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین پرسش در باب آینده بسیج و انقلاب اسلامی است. به بیان دیگر، بسیج و بسیجیانی که در گام اول انقلاب بار‌های اصلی نظام و کشور را بر دوش کشیده‌اند، در دومین گام آن و در طلیعه قرن پانزدهم هجری شمسی چه رسالت و مسئولیتی بر دوش دارند؟

ضماد ذهن‌های زخمی

 

اکنون که شعله‌های خیابانی آشوب تا حد زیادی فروکاهیده است و تلاش دشمن برای بی‌ثباتی ایران در این مقطع ناکام مانده، در دستور کار قرار دادن چند اقدام ضروری است که فوری‌ترین آن‌ها گفت‌وگوی خواص مطلع و دلسوز با عموم مردم است. واضح است که از یک‌سو سوءمدیریت‌ها و سوءتدبیر‌ها در یک دهه گذشته به سفره و معیشت مردم تا حد زیادی آسیب رسانده و از سوی دیگر افکار عمومی جامعه در برابر هجوم تمام‌عیار شبکه‌های ماهواره‌ای لندنی و ربات‌های مجازی بی‌دفاع بوده و همین دو عامل نارضایتی‌ها و شبهات را به صورت توأمان تشدید کرده است.

باب گفتگو را در دانشگاه باز کنیم

 

این روز‌ها دانشگاه‌ها بیش از همه‌جا صحنه مناقشات و چالش‌ها بین سلایق مختلف است. وجود تحرک اجتماعی در دانشگاه در ذات خود ارزشمند است، خصوصاً آنکه در چند سال اخیر فضای سیاسی اجتماعی دانشگاه به رکودی بی‌سابقه مبتلا شده بود و عملاً تحرک خاصی از این حیث در این محیط مشاهده نمی‌شد. فضای پرتحرک و زنده جدید البته هم فرصت است و هم آفاتی در دل خود دارد و باید تلاش کرد از آن به سود منافع ملت و کشور سود برد.

برای حراج آبروی مردم

 

در حوادث یک ماه گذشته موارد متعددی رخ داد که «امپراتوری دروغ» دشمن با دست گذاشتن روی مشکلات شخصی افراد و غیرمرتبط با رویداد‌های جامعه، سعی در تشویش اذهان و تحریک عواطف عمومی کرد. دختر نوجوانی را که از خانه خود در شهرستان فرار کرده و به نزد خاله‌اش به تهران آمده و بعد با خاله‌اش دچار دعوا شده و نهایتاً از پشت‌بام خانه‌ای نیمه‌ساز سقوط کرده بود، به عنوان بازداشتی اغتشاشات و کشته‌شده به دست نیرو‌های امنیتی معرفی کردند. دیگر دختری را که به اذعان مادرش خودکشی کرده و اصلاً در فضای مجازی نیز به تمایلش به خودکشی گفته بود، به عنوان کشته‌شده در اغتشاشات معرفی کردند. دختر دیگری را که در اردبیل با قرص برنج خودکشی کرده بود، به عنوان کسی که در مدرسه از نیرو‌های انتظامی ضربه خورده معرفی کردند و....

حجاب، راهپیمایی و انتخابات

 

معمولاً پس از هر راهپیمایی ملی یا انتخابات سراسری، تصاویری منتشر می‌شود که حاکی از حضور افرادی است که ظاهر و پوشش آن‌ها با عموم متشرعین متفاوت است و همین امر مستمسکی در اختیار برخی قرار می‌دهد تا مدعی شوند که حکومت در مقابل پوشش این‌ها و سایر افرادی شبیه به این‌ها در مقاطع غیرانتخابات و راهپیمایی استاندارد دوگانه دارد و می‌پرسند چرا در اوقات دیگر همین افراد با برخورد گشت ارشاد مواجه می‌شوند و در اینجا برعکس تجلیل هم می‌شوند؟

مهاجرت، دستمزد و هویت

 

مهاجرت خصوصاً با انگیزه شغلی چیز تازه‌ای نیست و همیشه بوده، اما گویا تلاش می‌شود آن را کم‌سابقه یا حامل معانی سیاسی بدانند، اما واقعیت ماجرا این است که در چند سال اخیر با کاهش ارزش پول ملی و ایجاد شکاف درآمدی با سایر کشورها، دستمزد بسیاری از مشاغل در کشور‌های دیگر جذاب‌تر شده و در این میان بخشی از متخصصان و صاحبان مشاغل حرفه‌ای به‌طور خاص به این گزینه ترغیب شده‌اند.

سطحی مثل سلبریتی‌

 

پدیده موضع‌گیری‌های چهره‌های هنری یا ورزشی (که سلبریتی نیز خوانده می‌شوند) در مسائل مرتبط یا غیرمرتبط هر از چندگاهی در جامعه چالش می‌آفریند. طبیعی است که سلبریتی ها، مانند همه افراد جامعه در چارچوب قانون از آزادی بیان بهره‌مندند، اما چهره‌های مشهور به دلیل توجه مردم به نوعی در حکم رسانه هستند و اظهارنظر‌های حتی جزئی آنان در جامعه بازتاب جدی می‌یابد. واقعیت آن است که سلبریتی‌ها عموماً به دلیل مهارتشان در یک رشته هنری یا ورزشی، توجه جامعه را به خود جلب کرده‌اند، اما این مهارت تخصصی لزوماً به این معنا نیست که از دانش و مطالعه کافی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار باشند که اظهارنظرشان متکی به این عقبه علمی دارای عمق کافی باشد.

شاخصه‌های رسانه حسینی

شاخصه‌های رسانه حسینی

 

از روزی که حضرت سیدالشهدا (ع) به همراه خاندانش از مدینه خارج شد تا روز عاشورا و حتی بعد از آن زمانی که اهل بیتش و در رأس‌شان زینب کبری (س) پیام‌آور این نهضت در کوفه و شام بودند، این قیام ماهیتی تبیین‌گرانه و روشنگرانه داشته است. گزافه نیست اگر این نهضت را خونین‌ترین «جهاد تبیین» تاریخ بنامیم.
تقارن ایام سوگواری حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) با روز خبرنگار در سال جاری یادآور ابعاد رسانه‌ای نهضت عاشورا و مسئولیت فعالان رسانه در پیروی از مکتب و نورانی حسینی است. اینکه رسانه تراز نهضت حسینی دارای چه ویژگی‌هایی است و فعالان این عرصه چه مسئولیتی در سپهر رسانه‌ای دارند، مجالی مستوفا می‌طلبد، اما در حوصله این نوشتار به برخی از مهم‌ترین شاخصه‌های رسانه عاشورایی تراز نهضت حسینی پرداخته خواهد شد

دلالت‌های فرهنگی جشن غدیر

 

برگزاری مراسم گسترده جشن غدیر در تهران و دیگر شهرستان‌ها که تجربه بدیعی در حوزه کار فرهنگی گسترده و مردمی در کشور بود، می‌تواند الگویی برای فعالیت‌های تأثیرگذار و تمیز فرهنگی در آینده باشد. ثبت شاخصه‌های بدیع و دلالت‌های فرهنگی این تجربه در طرح‌ریزی و اجرای موفق‌تر اقدامات آتی مفید خواهد بود که برخی از مهم‌ترین این موارد در ادامه می‌آید

پرسمانی در باب گشت ارشاد

«گشت ارشاد موجب دین‌گریزی شده»، «من محجبه‌ام و با گشت ارشاد مخالفم»، «گشت ارشاد را تعطیل کنید» و... این‌ها و شبیه این‌ها جملاتی است که در فضای مجازی شنیده می‌شود و گاه برخی تلاش‌ها هم بر این است که این‌ها نظر اکثریت مردم معرفی شود. امروزه موضوع حجاب و مسائل مرتبط با آن از قبیل گشت ارشاد از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار شده که در سطور یک یادداشت نمی‌توان حق مطلب را در مورد آن ادا کرد، اما سؤال‌هایی در ذهن مردم هست که باید حتی‌المقدور بدان‌ها پاسخ داد، از جمله:

عدالت به بهای مظلومیت

 

۱۴۳۲ سال از آن هنگام که پیامبر (ص) دست امیرالمؤمنین علی (ع) را در غدیر خم بالا برد و او را، ولی پس از خود معرفی کرد و ۱۴۰۸ سال از آن روز که مردم در تحویل حکومت به حضرت دست از پا نمی‌شناختند می‌گذرد. آنچه در طول این ۱۴ قرن مورد اذعان هر مورخ منصفی بوده، مظلومیت آن امام چه در زمان حیات پربرکتش و چه بعد از شهادتش است. نکته تلخ‌تر آن است که بدانیم مظلومیت علی ناشی از عدالت‌گستری او بود، چنانکه گفته‌اند «قتل فی محرابه لشده عدله» (از شدت عدالتش در محراب به شهادت رسید).

راز آن شب اردیبهشتی

 

در آن صبح اردیبهشتی وقتی آفتاب کم‌کم بالا می‌آمد و خواب را از چشمان مردم این فلات می‌گرفت، از آن روستای کویری «رباط پشت بادام» گرفته تا قلب تهران، همه حس می‌کردند شب سختی را پشت سر گذاشته‌اند، بی آنکه در طول شب اصلاً بدانند چه بر سرشان آمده یا می‌خواست بیاید. وقتی همه خواب بودند، «شن‌ها» «پنجه عقاب» را زمینگیر کرده بودند و این «مأموران خدا» فرمان فرمانده خود را به خوبی اجرا کرده بودند، فرمانده‌ای که هوای سربازانش را حتی آنگاه که خودشان هم خبر ندارند، دارد. آن شب شگرف و شگفت اردیبهشتی البته در تاریخ پرفراز و نشیب انقلاب اسلامی بار‌ها و در جا‌های مختلفی تکرار شده و صفحات این دفتر قطور مملو از این سطور زیبا است.

امام و دهه نودی‌ها

 

اکنون ۳۳ سال از ارتحال امام خمینی (ره) می‌گذرد و شاید یکی از مهم‌ترین پرسش‌های پیش‌رو نسبت حرکت عمومی ما با اندیشه و گفتمان آن عزیز سفر کرده است. این پرسش از آن رو مهم است که حضرت امام (ره) نه صرفاً یک فرد یا چهره تأثیرگذار، بلکه حامل یک مکتب فکری تاریخ‌ساز و با گستره تأثیر جهانی است. شاید یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نیرو‌های مؤمن به انقلاب با برخی مدعیان کهنه‌کار خط امام همین باشد که امام را صرفاً یک شخص ببینیم یا علاوه بر آن رهبری گفتمان‌ساز؟ طبیعی است در هر دو فرض نتایج متفاوتی را باید انتظار کشید.
حال اگر فرض گفتمان محوری و مکتب بنیانی را در شناخت امام (ره) مفروض بدانیم، چگونه امام را به نسل‌های جدید می‌توان معرفی کرد و چگونه می‌توان آن‌ها را با این شخصیت بزرگ آشنا کرد؟ آیا صرف معرفی کوتاه و گزینشگرانه از زندگینامه امام می‌تواند مکتب ایشان را به نسل‌های جدید منتقل کند؟ آیا تأکید افراطی بر نسبت‌های خانوادگی می‌تواند اندیشه بنیادین امام را به قرن پانزدهم تسری دهد و اساساً کسانی که نسبت خانوادگی خود را محمل افتخار خود قرار داده‌اند، تا چه حد در مشی و ممشای فردی و اجتماعی خود شبیه امام هستند که بتوانند مروج آن باشند؟

مسیری که از خرمشهر آغاز شد

 

هنگامی که خرمشهر پس از ماه‌ها از چنگال بعثی‌ها به دامان میهن بازگشت، تابلویی در ورودی آن نصب شد که بسیار معنادار بود: «به خرمشهر خوش آمدید؛ جمعیت ۳۶میلیون نفر». این استعاره زیبا البته ریشه در واقعیت نیزداشت. برای ایرانیان آن روز خرمشهر فقط یک نقطه مرزی اشغال شده به دست دشمن نبود، پاره قلب ایران بودکه به اسارت گرفته شده بود. خرمشهر برای همه ایرانیان نمادی از عزت و استقلال ایران بود و در طول ۱۹ ماه دوری آن. همگی گمشد‌ه ای داشتند که هم و غمشان بازیابی آن بود. البته همه ایرانیان نیز در بازپسگیری خرمشهر نقش آفرین بودند. آنچه در نهایت به آزادی خرمشهر منجر شد، روندی بود که در طول حدود یک سال پیش از آن دنبال شده بود و آن سپرده شدن جنگ به متن مردم بود. تبلور همین نگاه مردمی بود که حصر آبان را شکست، غرب کارون را آزاد کرد و نهایتاً خونین شهر را به خرمشهر بدل کرد. گویی همه ۳۶ میلیون نفر دلشان در آزادسازی خرمشهر بود. آزادی خرمشهر فقط بازگرداندن یک مرز جغرافیایی نبود، بازگردادن اعتماد به نفس ملی و حس «میتوانیم» به میلیون‌ها ایرانی و اثبات موفقیت نقش آفرینی مردم در کسب موفقیت‌های بزرگ بوده و هست.

سنگرداران هویت و استقلال ایران اسلامی

 

در طول چندین قرن از غیبت کبری که روحانیت شیعه، مقام نیابت عام امام معصوم (ع) را بر عهده داشته است، حوزه تأثیر روحانیت منحصر به مناسک و ضوابط فقهی نمانده و به اذعان دوست و دشمن اصلی‌ترین عنصر تأثیرگذار بر حرکت جامعه ایرانی بوده است. نگاه موسعی که مکتب اهل‌بیت (ع) به اسلام دارد و نگرش تنگ‌نظرانه و تقلیل‌گرایانه سکولاریستی را نفی می‌کند، سبب شده است که روحانیت در طول چند قرن اخیر در حوزه‌های گوناگون حیات اجتماعی ایرانیان از جمله سیاست داخلی و روابط خارجی و فرهنگ عمومی و سبک زندگی کنشگری تعیین‌کننده باشد و بسیاری از موفقیت‌های بزرگ ملت ایران مرهون همین نقش‌آفرینی جدی است.

چگونه این ثلمه پوشانده شود؟

 

منقول است که «إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ ثُلْمَه لَا یسُدُّ‌ها شَیءٌ إِلَى یوْمِ الْقِیامَه.» (هرگاه عالمی دنیا را ترک گوید، رخنه‌ای جبران‌ناپذیر در اسلام ایجاد می‌شود که تا روز قیامت هیچ چیز آن را فرو نمى‌پوشد.)
عالمی ربانی که در میان مردم همچون شمعی فروزان، روشنی‌بخش محیط و جمع است و جمعی از فیض علمی و معنوی او بهره می‌جویند، گنجینه‌ای گرانبهاست که تنها در هنگامه فقدان درک می‌شود.

تجدید مطلع در بهار کتاب

 

سال‌هاست که اردیبهشت‌ماه برای اهل فرهنگ با «کتاب» عجین شده و این دو سالی که تهران از نمایشگاه کتاب محروم بود، جای خالی آن آشکارا حس می‌شد. شاید همین بهار کتاب انگیزه خوبی برای این باشد که ببینیم این «یار مهربان» تا چه حد در زندگی ما جا باز کرده و برای رونق بیشتر آن چه باید کرد؟