رمزگشایی از ریشه‌های صف‌آرایی دشمن

 

همان ماه‌های اول پیروزی انقلاب‌اسلامی بود که حضرت امام (ره) در ضمن یکی از بیاناتشان، خاطره‌ای عبرت‌آموز مربوط به دوره حضور استعمارگران در عراق را تعریف کردند که شنیدنی است. ایشان از اولین مواجهه فرمانده انگلیسی اشغالگر عراق با اذان مسلمین می‌گویند که فرمانده با تعجب می‌بیند فردی در بالای مأذنه کلماتی عربی را فریاد می‌زند. با تحیر از مترجمانش می‌پرسد او چه می‌گوید، در پاسخ می‌گویند این «اذان» است و برای فراخوانی «نماز» کاربرد دارد. فرمانده انگلیسی می‌پرسد آیا این کلمات برای «امپراتوری بریتانیا» خطری هم دارد و آن‌ها جواب می‌دهند که «نه»، و او با خیال آسوده می‌گوید «پس هرقدر می‌خواهند اذان بگویند.»

شرافت قلم و رسانه را پاس دارید

اگر پزشکی در حفظ جان مریض کوتاهی کرد، او را تقدیس نمی‌کنند. اگر معماری در ساخت یک بنا دقت لازم را به کار نبست و آن بنا بر سر ساکنانش فرو ریخت، از او تجلیل نمی‌کنند. اگر معلمی بدآموزی داشت یا شاگردانش را تنبیه بدنی کرد، او را چهره ماندگار آموزش‌وپرورش نمی‌دانند. مدیر را -اگر اختلاس‌گر باشد- خدمتگزار نمی‌خوانند و نهایتاً اگر یک افسر نظامی به کشورش خیانت کرد او را قهرمان تلقی نمی‌کنند. از این نمونه‌ها در همه مشاغل و حرفه‌ها هست و هیچ‌گاه یک انسان خطاکار یا در مظان خطای بزرگ را به‌عنوان نماد یک صنف یا قشر نباید معرفی کرد.

جاذبه و دافعه حسینی

از همان روز‌های پایانی رجب که حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) با خانواده خود مدینه را به سمت مکه ترک کرد و کاروانی به راه انداخت که در تاریخ جاودانه شد، تا ۱۶۰ روز بعد، یعنی ۱۰ محرم سال ۶۱، جمعی تدریجاً به این کاروان پیوستند و جمعی دیگر از آن بازماندند. همان‌گونه که کاروان سیدالشهدا (ع) ریزش‌ها و رویش‌هایی داشت، «جاذبه‌مند» و «دافعه‌مند» بودن از جمله ویژگی‌های مکتب حسینی پس از عاشورا و تا قرن‌های متمادی بوده است. وجود این ریزش و رویش در ذات این نهضت بود، و دلیل آن نیز حق‌مدارانه و حق‌طلبانه بودن ماهیت آن بوده است. 

همه یا هیچ اصلاح‌طلبان تمامیت‌خواه

 

بسیاری معتقدند که بازی انتخاباتی جریان موسوم به اصلاحات طی دو دهه و نیم گذشته، از چارچوبی مشخص پیروی می‌کرده است. هرچند در انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶، چپ‌ها که امید چندانی به پیروزی نداشتند، در کمال ناباوری در انتخابات پیروز شدند، اما از فردای تشکیل دولت هفتم، استراتژی جدیدی در کنش انتخاباتی در پیش گرفتند که خلاصه آن «همه یا هیچ» است. یک روی سکه این راهبرد پیروزی تمام‌عیار در انتخابات و کسب همه کرسی‌های قدرت بود، اما روی دیگر آن، رفتار مردم‌سالارانه انتخاباتی و واگذاری عرصه به رقیب پیروز نبود. در انتخابات شورا‌های شهر اول (۱۳۷۷) و مجلس ششم (۱۳۷۸) پیروز شدند که البته اماواگر‌هایی در این دومی وجود داشت، اما از روزی که ورق برگشت و اقبال عمومی از اصلاح‌طلبان رو برگرداند، روی دیگر بازی اصلاح‌طلبان  مشاهده شد. 

مسیر احیای آن دو واجب فراموش‌شده

دو فریضه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر که دو فرع از فروع دین هم هستند، بار‌ها در قرآن کریم مورد تصریح و تأکید قرار گرفته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد در جوامع اسلامی و نیز جامعه ما مظلوم واقع شده‌اند. در یک‌سو دشمنان دین با مترادف کردن این دو فریضه با خشونت، علیه آن نفرت‌پراکنی می‌کنند، لیبرال‌ها با ترویج فردگرایی آن را نقض حریم خصوصی معرفی و محکوم می‌کنند و پاره‌ای از دینداران نیز با توجیه کم‌اثر یا بی‌اثر بودن آن را به فراموشی می‌سپارند.

مخاطب‌شناسی در تبلیغ

 

در نظریات ارتباطی، آن که مخاطب و گیرنده پیام نامیده می‌شود، همواره مورد توجه نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران بوده است. اگر روزی او در رسانه‌های سنتی صرفاً دریافت‌کننده پیام بود، اکنون نگاه تعاملی، او را محور می‌داند و بخشی از فرایند ارتباطی تعریف می‌کند. با این همه، خداوند متعال از ابتدای خلقت انسان در مدار ارتباطی خود با بشر – رسالت- این نگاه مخاطب‌محور را داشته است. در آیه شریفه «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ لِیبَینَ لَهُمْ» تأکید شده که خداوند پیامبر هر قومی را به زبان همان قوم ارسال کرده تا برایشان «تبیین» کند و بسیاری از مفسران معتقدند که مراد از «لسان قوم» اینجا فقط منظور تعریف سنتی زبان (سامانه واژگانی خاص) نیست و بلکه کل فراگرد ارتباطی و مؤلفه‌های آن را در بر می‌گیرد. در واقع خداوند تصریح دارد که پیامبر متناسب با فهم شما سخن می‌گوید.

غدیر تجلی روح ایمان

نزول آیه اکمال دین در روز ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری در غدیر خم از منظر تحلیل دین‌پژوهانه، رویداد مهمی است. آیه شریفه‌ای که در آن خداوند متعال به صراحت از کامل شدن دین و اتمام نعمت سخن می‌گوید. آنچه دین اسلام را کامل کرد، گوهر «ولایت» و «امامت» بود تا بعد از پایان عمر شریف خاتم‌الانبیا، دین اسلام بالنده‌تر به حیات خود ادامه دهد و ایمان حقیقی بدون تحریف استمرار یابد. تبیین ولایت در روز غدیر، در واقع تبلور روح ایمان و آینده‌نگری برای امت اسلامی است.

غربگراتر از غرب

 

داستان شورش چندساعته «واگنر» در روسیه و نوع واکنش رسانه‌ها و حساب‌های کاربری فارسی‌زبان به آن باز هم یک داستان قدیمی، و، اما تلخ، را به ذهن‌ها متبادر کرد؛ غربگرایی افراطی برخی فارسی‌زبانان!
غربگرایی در دنیا چیز عجیب و جدیدی نیست، اما گاه مشاهده می‌شود در برخی کشور‌های غیرغربی سنخی از نوع افراطی آن مشاهده می‌شود که در خود غرب هم مشابه آن یافت نمی‌شود. اینجاست که عبارت «کاتولیک‌تر از پاپ» در خصوص برخی سخنوران، اهل رسانه و به‌اصطلاح روشنفکران وطنی معنا می‌یابد، با این تفاوت که واتیکانشان، واشنگتن و لندن و پاریس است و هرچه که در کره خاکی به دور مدار غرب می‌چرخد!

جهاد تفاهم و هم‌افزایی اطلاعاتی

 

پیام اخیر رهبر معظم انقلاب‌اسلامی به نشست مشترک جامعه اطلاعاتی را می‌توان نشانه‌ای از جدید‌ترین رهیافت در توسعه و تکامل رهنامه (دکترین) اطلاعاتی کشور دانست. پیچیدگی جنگ اطلاعاتی در دنیای امروز و حساسیت‌های خاص آن می‌طلبد تا هر کشور قدرتمند متناسب با نیازمندی‌ها و شرایط خاص خود از دکترین اطلاعاتی خاص خود برخوردار باشد و در این میان جمهوری اسلامی ایران به دلیل رویکرد منحصربه‌فرد و تأکید بر استقلال در سیاست خارجی نیازمند چنین رهنامه‌ای متناسب با اهداف و آرمان‌های خود است.

رد مغالطه تفکیک عفاف و حجاب

 

این روز‌ها برخی چهره‌های یک جریان سیاسی در گفته‌های خود مرتباً بر تفکیک عفاف و حجاب تأکید می‌کنند و اظهار می‌دارند که ممکن است کسی حجاب نداشته باشد، ولی عفاف داشته باشد و برعکس. در واقع اصل اینکه عفاف و حجاب یک پدیدار واحد نیستند، درست است، اما این تصور که از هم جدا و بی‌ارتباطند صحیح نیست.

جنگ امید و ترسیم آینده

 

منقول است «پیامبر خدا حضرت عیسی از محلی در گذر بود. پیرمردی را دید که مشغول کشت و کار بود. عیسی علیه‌السلام برای آنکه تأثیر امید و نومیدی را در رفتار او مشاهده کند، دست به دعا بلند کرد و به خداوند عرضه داشت بارالها، امید را از دل او بیرون ببر. در این لحظه پیرمرد دست از کار کشید. عیسی باز دعا کرد. خداوندا او را با امیدواری پشتگرم فرما. آنگاه پیرمرد دوباره مشغول کار شد. عیسی نزد پیرمرد رفت و از او علت کارش را پرسید. پیرمرد گفت در مرتبه اول با خود گفتم من پیر و ناتوانم، ممکن است امروز یا فردا بمیرم، چرا به خود این همه زحمت دهم. با این اندیشه بیل را به یک طرف انداختم و خوابیدم! ولی کمی که گذشت با خود گفتم شاید من سال‌ها زنده بمانم و اکنون هم که زنده هستم و انسان تا زنده است وسایل زندگی برایش لازم است و باید برای خود زندگی آبرومندی تهیه نماید، این بود که برخاستم و بیل را برداشتم و مشغول کار شدم».

رهاورد‌های نهضتی ۶۰ ساله

 

نیمه خرداد امسال، نهضت انقلاب‌اسلامی ۶۰ ساله شد؛ حرکتی تاریخی که ۱۵ سال آن در دوره «نهضت» و ۴۵ سال آن در دوره «نظام» سپری شد. اینک از پی این ۶۰ سال این پرسش ممکن است مطرح باشد که این نهضت و نظام چه حاصلی داشته و رهاورد‌های آن چه بوده است، و در واقع اگر این نهضت رخ نمی‌داد و مسیر تاریخ ایران و جهان بر همان مدار سابقش که قدرتمندان می‌خواستند پیش می‌رفت، در چه وضعیتی بودیم. پاسخ به این سؤال، مجالی مستوفا می‌طلبد، اما به‌اختصار و در سه جنبه کلی به آن می‌توان پرداخت

چاه سال آخر را پر کنید

 

استاد مطهری (ره) داستان معروفی از سیره دانشمند بزرگ شیعه، علامه حلّی، نقل می‌کند که خواندنی است: «برای علامه حلّی این مسئله فقهی مطرح‌شده بود که اگر حیوانی در چاه بمیرد و باعث شود که میته­ نجس در چاه باقی بماند، با آب چاه چه باید کرد؟ اتفاقاً در این هنگام حیوانی در چاه آب خانه علامه حلّی افتاد و او ناگزیر بود برای خود نیز استنباط حکم بکند. در این مورد به دو طریق امکان حکم کردن وجود داشت: اول اینکه چاه را به‌کلی پر کنند و از چاه دیگری استفاده نمایند و دیگر اینکه مقدار معینی از آب چاه را خالی کنند و از بقیه آب بلااشکال استفاده کنند. علامه حلّی متوجه شد که در مورد این مسئله نمی‌تواند بدون غرض حکم کند، زیرا نفع خود او هم در قضیه مطرح بود. این بود که دستور داد ابتدا چاه را پرکنند و بعد با خیال راحت و بدون فشار وسوسه نفس به صدور حکم و ارائه فتوا پرداخت.»

مقاومت دولت‌های عرب را بیدار کرد

 

یکی از شگفتی‌های تحولات اخیر منطقه را باید در اجلاس اخیر اتحادیه عرب دید. جدا و مهم‌تر از بازگشت سوریه به این اتحادیه، بازگشت موضوع فلسطین به این برجسته‌ترین سازمان عربی دنیا، قابل توجه بود. هرچند شاید روایت سران عرب همچنان با مطالبات و حقوق مردم فلسطین فاصله دارد، اما همین‌که در بیانیه پایانی نشست جده بر «محوری بودن موضوع فلسطین در جهان عرب» تأکید می‌شود، نکته و رهاورد مهمی است.

عینک سیاسی را بردارید!

 

به طور متعارف، قبل از هر انتخاباتی چهار مسئله مشارکت، رقابت، سلامت و امنیت انتخابات در حوزه نخبگانی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و امسال هم که دو انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان را در پیش داریم چنین بحث‌هایی کم‌وبیش مطرح است. در دور پیش رو چالشی‌ترین بحث‌ها در حوزه مشارکت است و هر یک از صاحب‌نظران دیدگاه خود را مطرح می‌کند. اما راهکار افزایش مشارکت عمومی در انتخابات چیست و چه باید کرد؟

فرصتی در اردیبهشت کتاب

 

سال‌هاست که در میانه بهار، بهاری فرهنگی هم در تهران جریان می‌یابد و نمایشگاه بین‌المللی کتاب، اردیبهشتی فرهنگی را رقم می‌زند. نمایشگاه کتاب برای همه اهل مطالعه و کتاب‌دوستان در حکم بهار کتاب بوده است، فصل نوشدن با کتاب‌های جدید و تهیه توشه فرهنگی سال. برای آنان که در اطراف‌واکناف کشور دسترسی چندانی به ناشران و کتاب‌فروشی‌های بزرگ ندارند هم نمایشگاه فرصتی بی‌نظیر بوده برای پیدا کردن کتاب‌هایی که شاید یک سال به دنبال تهیه آن بوده‌اند. برای جامعه‌ای که همه از افول سرانه مطالعه در آن اظهار نگرانی می‌کنند، نمایشگاه کتاب فرصتی است که باید جدی‌تر گرفته شود و به آن به مثابه فرصتی برای خیزش «نهضت مطالعه» در کشور نگریسته شود. اما چگونه؟

۷ تدبیر غیرتورمی ارتقای زندگی و معیشت کارگران

 

سازوکار کنونی تعیین سالانه حقوق نیروی کار در بیشتر سال‌ها عملاً رضایت کارگران را جلب نکرده است. فاصله معناداری میان نیاز‌های معیشتی آنان و دریافتی‌شان وجود دارد که باید برای کاستن از آن تدبیر کرد. اکنون که «مهار تورم» به‌عنوان شعار و هدف راهبردی سال تعیین شده، ضروری است این ملاحظه مهم مدنظر سیاستگذاران و تصمیم‌گیران قرار گیرد. با توجه به توصیه رهبر معظم انقلاب‌اسلامی به ارتقای معیشت کارگران هفت پیشنهاد عملیاتی برای تحقق این توصیه مهم قابل‌بررسی است

تمرکز راهبردی بر مسئله فلسطین

 

یکی از مهم‌ترین پیامد‌های تحولات اخیر دیپلماتیک منطقه غرب آسیا را می‌توان در مسئله فلسطین مشاهده کرد. در پی ارتقای سطح تعامل میان جمهوری اسلامی ایران و برخی کشور‌های عربی منطقه نگرانی‌های عمده‌ای در سرزمین‌های اشغالی و در سطح راهبردی رژیم‌صهیونیستی پدید آمده است.

غلبه نرم‌افزاری با معماری جدید منطقه‌ای

 

بعد از اعلام توافق تهران و ریاض، شبهات زیادی در خصوص این توافق مطرح شد، از جمله اینکه چطور تا همین چند ماه پیش اختلافات عمیقی میان جمهوری اسلامی ایران و حکومت عربستان وجود داشت، پس چگونه ناگهان این اختلافات کناری نهاده شد و روابط به گرمی گرایید؟ برای پاسخ به این سؤال باید دید اختلافات میان ایران و تعدادی از کشور‌های منطقه از جمله عربستان سعودی از کجا نشئت می‌گیرد؟ آیا صرفاً گرایش‌های وهابی حاکم بر حجاز به اختلافات میان تهران و ریاض دامن زده است؟ پاسخ قطعاً منفی است، چون اولاً بسیاری از کشور‌هایی که از اساس مسلمان نیستند هم روابط خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند و ثانیاً در سیاست خارجی جمهوری اسلامی شیعه و سنی بودن ملاک اصلی حب و بغض نیست، چنانکه از گروه‌های سنی فلسطینی حمایت تمام‌عیاری می‌شود.

کنایه‌های تکراری

 

در امالی شیخ طوسی و الغارات به روزی از روزهای واپسین حکومت امیرالمؤمنین علی (ع) در کوفه اشاره شده و داستانی از درخواست حضرت برای همراهی مردم در مقابله با تهاجم یاران معاویه و در مقابل طعنه‌های تلخ کوفیان نقل شده است که باید خواند و بر مظلومیت حضرتش گریست.

تورم و بی‌انضباطی

 

تقریباً از زمانی که اقتصاد ایران به پول نفت آغشته شده، «تورم» میهمان سفره‌های ایرانیان شده است. درآمد‌های نفتی به جای آنکه صرف توسعه زیرساخت‌ها و پیشرفت بخش‌های واقعی اقتصاد شود، به نقدینگی انباشته تبدیل شده و موجی ویرانگر در بازار ایجاد کرده است. سؤال این است که سایر اقتصاد‌های نفتی چه می‌کنند که از پیامد‌های مخرب افزایش نقدینگی در امان می‌مانند. هرچند اقتصاد تک‌محصولی و نفتی خود چالشی اساسی است، اما این تنها نفت نیست که بهمن نقدینگی را آفریده، بلکه «بی‌انضباطی» منشأ اصلی رشد بی‌رویه نقدینگی و به‌تبع آن تورم است.

تحول و نظام انقلابی

 

«انقلاب» در واقع دگرگونی‌ای عمیق است و انقلاب‌اسلامی تحولی بنیادین در تاریخ ایران بود. به جرئت می‌توان گفت در طول تاریخ چند هزارساله سکونت انسان در این فلات، تنها تحول عمیقی که با اراده ملت ایران و بدون دخالت خارجی به نتیجه رسیده، همین «انقلاب اسلامی» بوده است. تأکید بر این دو رکن «اراده ملت» و «من‌های دخالت خارجی» ازآن‌روست که تاریخ پرفرازونشیب ایران مشحون از دست‌به‌دست شدن‌ها در سیاست، فرهنگ و اجتماع است، اما متن مردم در بسیاری از این تحولات غایب و مقهور تصمیمات سلاطین و سلسله‌ها بوده‌اند و موارد استثنایی، چون خیزش مشروطه یا ملی شدن صنعت نفت نیز با ریل‌گذاری یا دخالت خارجی به انحطاط کشیده شده است.

عبرت از نوسان ارزی اخیر

 

همزمان با اعلام توافق تهران و ریاض در پکن، بار دیگر نرخ ارز کاهشی شد و به اصطلاح اهل بازار حمایت‌های زیادی را از دست داد. سؤال اینجاست که رابطه عربستان با بازار ارزی ایران چیست که اعلام این توافق این شوک کاهنده را وارد کرد؟

سریال مسمومیت‌ها  با چاشنی دروغ و شایعات

 

خبر‌های مختلفی که در چند هفته اخیر در خصوص مسمومیت دانش آموزان و گاه دانشجویان دختر در مراکز تجمعی آن‌ها در مدارس یا خوابگاه شنیده می‌شود، دستمایه‌ای برای شبکه‌های فارسی‌زبان و اتهام‌پراکن داخلی شده است. تا این لحظه که این یادداشت را می‌نویسم، هنوز ماهیت و منشأ این رویداد‌ها روشن نشده، اما عده‌ای همین ابهام را هم مصادره به مطلوب و آن را نشانه ضعف حکومت قلمداد می‌کنند. سؤال اینجاست که آیا چنین رویدادی با این سطح از پراکندگی جغرافیایی در کشور ما مسبوق به سابقه بوده که بتوان با تجارب قبلی سریعاً آن را تحلیل کرد و یا در دیگر نقاط جهان مشابهی به لحاظ کیفیت واقعه داریم که آنان را مبنای تحلیل قرار دهیم؟ پاسخ قطعاً منفی است. 

منشور دغدغه‌ها و دوراندیشی امام 

مجموعه پیام‌ها و نامه‌های امام خمینی (ره) در سال پایانی عمر بابرکت ایشان ترسیم‌کننده دغدغه‌های آن عزیز سفرکرده نسبت به آینده انقلاب اسلامی است و در واقع باید این متون را مکمل وصیت‌نامه امام تلقی کرد. در میان این پیام‌ها، پیامی که خطاب به روحانیت و حوزه‌های علمیه در اسفند ۱۳۶۷ صادر کردند و به «منشور روحانیت» معروف شد، جایگاه ویژه‌ای در شناخت اندیشه سیاسی و سیره حکمرانی امام (ره) داشته و دارد. در سالگرد صدور این پیام اشاره‌ای گذرا بر گزیده‌هایی از آن برای امروز ما خالی از فایده نیست.