انتظاری که از دانشگاهیان می‌رود

مهر ماه و مقطع بازگشایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، فرصتی دیگر برای بازخوانی جایگاه و نقش دانشگاه در مسیر پیشرفت و تعالی کشور است. امسال نیز آغاز سال تحصیلی مراکز آموزشی کشور با ابلاغ سیاست‌های کلی علم و فناوری (نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری) از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مصادف شد که این خود دلیل روشنی است بر انتظارات نظام اسلامی از دانشگاه.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای سال جاری، علم و دانش را به‌عنوان یکی از سه کانون اصلی مولد قدرت ملی بیان کردند و طبعاً از دانشگاه و مراکز علمی کشور، نقش‌آفرینی ویژه‌ای در جهت تحقق این هدف متعالی انتظار می‌رود. مطالعه روند پیشرفت‌های علمی کشور در دو دهه اخیر نیز به‌خوبی بیانگر این نکته مهم است که وجود آرامش و فضای مثبت علمی در محیط دانشگاه رابطه مستقیمی با رشد علمی و فناورانه کشور داشته است. از این جهت به‌وضوح و روشنی می‌توان دریافت یکی از الزامات و بایسته‌های اقتدارافزایی علمی کشور، توجه به آرامش و حفظ فضای علمی دانشگاه‌هاست.

با این حال گاه مشاهده شده است که برخی جریانات ذی‌نفع سیاسی مسیر دیگری را پیموده‌اند. در برهه‌ای از تاریخ تحولات اجتماعی کشور، جریان تجدیدنظرطلب به دانشگاه به‌عنوان سرپلی برای تحقق مقاصد سیاسی خویش می‌نگریست. در چارچوب راهبرد کلان این جریان، یعنی «فشار از پایین، چانه‌زنی در بالا»، قشر دانشجو به‌عنوان قشری پیشرو و فعال در نقش پیاده‌نظامی تصور می‌شد که در مسیر امتیازگیری‌های سیاسی این جریان به‌طرف مقابل فشار وارد می‌کرد.
ناظران و فعالان باتجربه‌تر عرصه دانشگاهی هنوز از یاد نبرده‌اند این جمله استراتژیست معروف جریان تجدیدنظرطلب را که «جنبش دانشجویی» را «حرف مفت»(!) می‌خواند و شگفت‌آور اینکه او همان بود که چند سال پیش از این در طراحی راهبرد پیش‌گفته، دانشجو را به‌عنوان ابزار پیش برنده این راهبرد معرفی کرده بود.

در نگاه چنین جریاناتی اصولاً دانشجو و دانشگاه خود از اصالت و ارزشی برخوردار نیستند مگر آنکه در مسیر تحقق اهداف سیاسی این جریانات ارزیابی گردند.  در مقابل نظام اسلامی، برای دانشگاه مرتبه‌ای به‌مراتب والاتر از بازیچه شدن در عرصه سیاسی را قائل است و از دانشگاه انتظار می‌رود نه‌تنها دنباله‌رو مقاصد سیاسی سیاست‌بازان نباشد، بلکه هدایت پیشرفت و تعالی کشور در مسیر صحیح نیز از درون دانشگاه باشد. در چنین نگرشی، دانشگاه نه «پیرو» که «پیشرو» است و دانشگاهیان از نقش‌آفرینی خویش غافل نمی‌شوند. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی « باید همه مراقبت کنند - هم استادان، هم مدیران، هم مؤثرین و متنفذین در دانشگاه‌ها - که فضای دانشگاه به سمت مسائل پوچ حرکت نکند؛ فضا، فضای دنباله گیری مسائل اصلی و اساسی باشد. گفتمان علم و گفتمان پیشرفت علمی و گفتمان پیشرفت عمومی کشور بر دانشگاه‌ها همچنان حاکم باشد. البته اینجا هم دشمنانی هستند که مایلند حتی مسائل صنفی در دانشگاه‌ها به سمت مسائل سیاسی و جنجال‌های سیاسی گرایش پیدا کند، از این باید پرهیز کرد. این برای یک دانشگاه افتخار نیست که مسائل اساسی آن تحت‌الشعاع مسائل کوچک و کم‌اهمیت و احیاناً تحت‌تأثیر جریان‌های سیاسی واقع شود. فضای دانشگاه باید یک فضایی باشد که در آنجا علم و عالِم بتواند زیست مناسب خودش را داشته باشد.»

اکنون و در فصل بازگشایی مراکز علمی، دانشگاه‌ها در آغاز برهه‌ای مهم و سرنوشت‌ساز قرار دارند. عرصه دانشگاه، عرصه تقابل دو نگاه و رویکرد کاملاً متضاد است. به زبان ساده‌تر، رویکردی که دانشگاه را برای پیشرفت کشور و رویکرد دیگری که دانشگاه را برای مقاصد خویش می‌خواهد. اینکه کدام رویکرد بتواند در سال تحصیلی جدید بر دیگری غلبه یابد، امری است که متأثر از مؤلفه‌های مختلفی است و از مهم‌ترین آنها، عنصر مدیریتی است. اینکه مدیران دانشگاه‌ها و در سطحی کلان‌تر مسئولان وزارت علوم کدام مسیر را تقویت خواهند کرد، بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.

در طول یک سال و اندی که از عمر دولت یازدهم می‌گذرد، تسلط وزرا و سرپرستانی که گرایشی آشکار در عرصه سیاسی و مدیریتی به تجدیدنظرطلبان داشته‌اند، دلسوزان را دغدغه‌مند کرده است. هرچند با استیضاح وزیر سابق، بار دیگر خطوط قرمز نظام در خصوص فتنه‌گران و تجدیدنظرطلبان به‌خوبی برجسته شد، اما نگرانی‌ها همچنان به قوت خود باقی است.  عده‌ای از ناظران سیاسی معتقدند، تجدیدنظرطلبان در دوره جدید به دانشگاه به‌عنوان سرپلی برای بازگشت به قدرت و لولایی برای عبور از دولت یازدهم نگاه می‌کنند. طبعاً در چنین شرایطی سال تحصیلی جدید، فرصتی بی‌نظیر برای این جریان به جهت بازسازی سیاسی و تشکیلاتی خویش است که قرائن و شواهد موجود هم آشکارا از تلاش برای بهره‌گیری از این فرصت خبر می‌دهد.
وجه نگران‌کننده‌تر این تلاش آنجاست که با توجه به پیشینه فرصت‌طلبانه و نگاه ابزاری این جریان به دانشگاه، تلاش شود تا این محیط به عرصه‌ای برای تحقق امتیاز‌گیری و قدرت‌طلبی‌های سیاسی بدل شود و هیچ بعید نیست که حتی تا مرز برهم خوردن آرامش دانشگاه نیز پیش روند.

در اینجا باید منتظر ماند و دید سکاندار آینده وزارت علوم چه کسی خواهد بود؟ و مسئولان دانشگاه‌ها در این میان به کدام رویکرد گرایش خواهند داشت.
 

همین مطلب:

روزنامه جوان- انتظاری که از دانشگاهیان می‌رود