دفاع مقدس، بستر تربیت مدیران جهادی

دفاع مقدس تجربه‌ای گران‌سنگ و ذی‌قیمت برای انقلاب اسلامی و ملت ایران بود که با گذشت سال‌ها، هنوز هم رهاوردهای آن به طور کامل و دقیق بازشناسی نشده است. اکنون و در آستانه سی و چهارمین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی و هفته دفاع مقدس، می‌توان به یکی از دستاوردهای بی‌نظیر آن که بی‌ارتباط با شعار امسال نیز نیست، یعنی «مدیریت جهادی» اشاره کرد.

  با پیروزی انقلاب اسلامی، تغییری بسیار بنیادین در ساختار حاکمیتی و مدیریتی کشور رخ داد و نسل پیشین مدیران و نخبگان کشور یا به دلیل عدم همراهی با انقلاب و مردم کنار رفتند یا به دلیل فقدان قرابت با فضای جدید، عملاً کارآمدی خود را از دست داده بودند. از سویی پیچیدگی چالش‌هایی که انقلاب و نظام نوپا با آنها مواجه بود به گونه‌ای بود که عملاً از ساختار مدیریتی برجای مانده از قبل کاری بر نمی‌آمد.

 در این مقطع نسل جوانی از انقلابیون بر مسند مدیریت نشستند که عمده‌شان تا پیش از آن تجربه چندانی در این امر نداشتند، اما طی تحولات دهه اول انقلاب اسلامی، سبکی جدید از مدیریت شکل گرفت که اکنون می‌توان از آن با «مدیریت جهادی» تعبیر کرد.  با نگاهی به ترکیب مدیران کشور در دهه نخست روشن می‌شود در رأس بسیاری از ساختارهای مدیریتی نسل جوان انقلابی قرار گرفت که انگیزه‌ای جدی برای پیاده‌سازی اهداف انقلاب اسلامی داشت. با این حال میزان تحقق این اهداف در حوزه‌های گوناگون مدیریتی به یک اندازه نیست.

فراتر از آن حتی می‌توان گفت تربیت مدیر جهادی با ویژگی‌های خاص خود –که در جای خود باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد- در همه حوزه‌ها با موفقیت همراه نبوده است. اما بی‌شک می‌توان ادعا کرد در حوزه دفاع مقدس از این حیث دستاوردی چشمگیر برای نظام اسلامی رقم خورد و اکنون پس از گذشت چند دهه گره‌های بعضاً لاینحل مدیریتی با دست توانمند مدیرانی گشوده می‌شود که در بستر دفاع مقدس پرورش یافته‌اند.  اما وجه تمایز فضای دفاع مقدس با دیگر حوزه‌های کاری کشور چه بود که چنین رهاوردی را به دنبال داشت؟ به طور خلاصه می‌توان چند ویژگی برجسته و متمایز کننده آن را چنین برشمرد:

1- غلبه فضای جهاد و شهادت: صرف حضور در جهاد، فارغ از دیگر شاخصه آن برکات مادی و معنوی به همراه دارد که در تربیت مدیر جهادی مؤثر است. فرمانده جهادی در چنین شرایطی که دشمن تا بن دندان مسلح را - که مورد حمایت غرب و شرق عالم بود در برابر خود می‌دید- با اتکال الهی و توسل به معصومین (ع) از هیچ قدرتی نمی‌هراسید. جهاد اکبر در مبارزه با نفس و تربیت اخلاقی خویش، جایگاه او را در جهاد اصغر به مراتب ارتقا می‌داد.

2- پررنگ بودن ایثار و دوری از بازی‌ها و رقابت‌های قدرت: در فضای غالب دفاع مقدس وجه ایثار و ازخودگذشتگی بارز بود و چنین وضعیتی باعث بروز کمتر رقابت‌های مادی و سیاست‌بازی‌های بیهوده می‌گردید. درست برخلاف طیف دیگری از مدیران و نخبگان سیاسی که از سال‌های ابتدای انقلاب، در ذیل رقابت‌های جناحی رشد یافتند و اکنون نیز از عینک همین رقابت‌ها به همه مسائل می‌نگرند.

3- ولایت‌مداری: آنچه در جبهه‌ها حرف اول و آخر را رقم می‌زد، عشق به ولایت و اطاعت از فرمان حضرت امام (ره) بود و همین ولایت‌مداری نهادینه شده در مدیران جهادی سبب شد تا همیشه قطب‌نمای خود را بر اساس نقشه راه ولایت تنظیم کنند. در مقابل، برخی جریانات سیاسی با پرداختن به دامنه‌ها و معطوف شدن به سلیقه برخی خواص، عملاً در توجه کامل به قله – که همان ولایت است- دچار ضعف و ناکارآمدی شده‌اند.

4- صلابت و شجاعت مثال‌زدنی: شرایط ویژه دفاع مقدس و نابرابری مشهود در جنگ، وجود روحیه حماسی بی‌نظیر و با صلابت و شجاعانه را ایجاب می‌کرد و اگر چنین ویژگی‌ای در رزمندگان اسلام و به خصوص فرماندهان جنگ نبود، بی‌تردید در بزنگاه‌های این عرصه از حرکت باز می‌ماندند. همین روحیه در سال‌های پس از جنگ نیز در مواجهه با تهدیدات بی‌شمار داخلی و خارجی دشمن، سبب شد تا کمترین ریزش در همین طیف از مدیران اتفاق افتد.

5- بصیرت دینی و سیاسی: جبهه به تعبیر امام راحل (ره) یک دانشگاه بود و در همین بستر بود که انسان‌های بسیاری تربیت یافته‌اند که به حق امروز از ذخائر سرمایه انسانی نظام اسلامی هستند. بستر معنوی و تربیتی دفاع مقدس سبب ارتقای بصیرت سیاسی و دینی مدیران و فرماندهانی شد که در عرصه‌های گوناگون کاری نیز بیش از گذشته باید به این موضوع مجهز باشند. مدیر جهادی نه تنها گره‌گشای مسائل کشور است، بلکه قدرت تحلیل بالایی از مسائل را دارد و در عین حال یک مربی اخلاقی و تربیتی نیز است و از او انتظار می‌رود امثال خودش را نیز پرورش دهد.

بی شک آنچه گفته شد، تنها بخشی از ویژگی‌های خاص مدیران جهادی تربیت یافته در بستر دفاع مقدس است، اما دقت در همین شاخصه‌ها به خوبی روشن می‌سازد که نقش جبهه و دفاع مقدس در موفقیت نظام اسلامی در پرورش مدیریت جهادی با هیچ حوزه دیگری قابل مقایسه نیست. از این رو می‌توان با درس گرفتن از تجربه با ارزش دفاع مقدس، گفتمان‌سازی مدیریت جهادی و نیز تربیت نسل جدیدی از مدیران جوان جهادی را برای تحقق اهداف عالی انقلاب اسلامی مدنظر داشت که به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی «اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونی فشارهای خباثت‌آمیزِ قدرت‌های جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد.»

همین مطلب:

روزنامه جوان- دفاع مقدس، بستر تربیت مدیران جهادی