شرایط ویژه اقتصادی کشور و چالش‌های گسترده‌ای که اقتصاد ملی با آن مواجه است، واقعیتی است که بر حوزه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور سایه افکنده است. سقوط آزاد ارزش پول ملی در برابر ارز‌های خارجی و کاهش قدرت خرید مردم که از حجم سفره آنان روز به روز می‌کاهد، به یکی از مهم‌ترین موضوعات نگرانی‌های عمومی جامعه تبدیل شده است. آنچه بر پیچیدگی موضوع می‌افزاید نوعی بی عملی مشهود برخی مدیران اجرایی و اکتفا کردن به حرف درمانی‌های بی حاصل در مواجهه با شرایط کنونی است.
در این چندماه به دلیل شیوع کرونا و رکود ناشی از آن، این انتظار بحق از دولت وجود داشته و دارد که به افراد فاقد درآمد ثابت در شرایط کرونا کمک کند، اما مهم‌ترین چالش پیش روی آن فقدان اطلاعات متقن از این افراد است. به بیان دیگر واقعاً مشخص نیست که چه کسانی مستحق کمک دولت در شرایط بحرانی هستند و چه کسانی نیستند. دلیل این فقدان اطلاعات چیست؟
این روزها به دلیل توصیه‌های پزشکان مبنی بر کاهش خروج از منزل در موارد غیرضرور، استفاده از ظرفیت مجازی برای کسب‌وکار‌های اقتصادی بیش‌ازپیش رشد یافته است. در این میان نسبت بین این کسب وکار‌ها و بستر‌های مورد مراجعه مردم، به‌ویژه پیام‌رسان‌های اجتماعی موضوع قابل‌توجهی است.
در طول بیش از چهار دهه گذشته یکی از ویژگیهای بارز انقلاب اسلامی، حمایت از مستضعفان و محرومان بوده و رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی در تمامی عمر گرانمایه خود همواره بر رسیدگی به وضعیت مستضعفان و محرومان جامعه و رفع مشکلات آنان تأکید داشتند و احقاق حقوق این طبقه و برقراری عدالت اجتماعی از دغدغه‌های همیشگی آن امام بزرگوار بود. امام بار‌ها تأکید فرمودند: «گمان نمی‌کنم عبادتی بالاتر از خدمت به محرومین وجود داشته باشد.» همچنین امام راحل (ره) همواره از پابرهنه‌ها و زاغه‌نشینان به‌عنوان «ولی‌نعمت» یاد می‌کردند و خواهان خدمتگزاری بیشتر به آن‌ها بودند. ایشان در سخنانی نغز و زیبا در این‌باره فرمودند: «به مستضعفان و مستمندان و زاغه‌نشینان که ولی‌نعمت ما هستند خدمت کنید.»
این روزها مشکلات معیشتی و رکود عمیق اقتصادی به مهم‌ترین چالش جامعه ایرانی بدل و تبدیل به دغدغه بسیاری از هموطنان شده است. در خصوص راهکار عبور از این ابرچالش ملی بحث‌های بسیاری درگرفته است، اما به نظر می‌رسد رمز اساسی عبور از آن در حمایت از تولید است که بر همین اساس رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۳۹۹ را «جهش تولید» نام نهاده‌اند. به نظر می‌رسد در صورت تلاش جمعی مردم و مسئولان برای تحقق شعار سال شاهد تحولات چشمگیری در کشور خواهیم بود، امری که برخی رهاورد‌های آن شامل موارد ذیل خواهد بود
سال ۱۳۹۸ در حال پایان یافتن است و اینک شیوع کرونا به چالش‌های موجود اقتصادی و اجتماعی کشور اضافه شده و بار بیشتری بر دوش افراد کم برخوردار تحمیل کرده است. طی دو سال اخیر غول تورم افسارگسیخته در حال بلعیدن سفره و تنگ کردن معیشت خانواده ایرانی است و از سویی معضل بیکاری نیز که از گذشته وجود داشت، جدی‌تر شده است. در واقع علاوه بر آنکه به‌اندازه کافی شغل ایجاد نشده است، به دلیل تعطیلی کسب‌وکار و مشاغل پیشین، بر انبوه بیکاران افزوده شده است. علاوه بر این‌ها همه‌ساله تعدادی از جوانان کشور دانش‌آموخته شده و وارد بازار کار می‌شوند که برای آن‌ها نیز کارآفرینی مناسب انجام نپذیرفته است. در این شرایط می‌توان گفت: بحران بیکاری مهم‌ترین معضل اقتصادی کنونی کشور است که تبعات منفی اجتماعی را نیز به همراه دارد. کمتر خانواده‌ای در کشور یافت می‌شود که با این مسئله دست‌وپنجه نرم نکند و حداقل یک جوان بیکار در خانواده نداشته باشد.
شیوع کرونا در بخش وسیعی از دنیا از جمله ایران، علاوه بر آنکه نگرانی‌هایی را در بسیاری از مردم پدید آورده، درعین‌حال در اندک زمانی تغییرات گسترده‌ای در سبک زندگی فردی و اجتماعی ما رقم‌زده که نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی گذشت. نمی‌توان منکر نگرانی‌ها و دغدغه‌های عمومی ناشی از شیوع بیماری شد، اما درعین‌حال در دل بروز این تهدید، فرصت‌هایی دیدنی نیز هست. مروری گذرا بر برخی از مهم‌ترین این تغییرات اجتماعی –که در زمان بسیار کوتاهی رخ‌داده است- خالی از فایده نخواهد بود
در ایامالله دهه فجر، سخن از دستاورد‌های انقلاب اسلامی و به‌خصوص مقایسه میان وضعیت کنونی کشور و دوره پیش از انقلاب اسلامی، بسیار است. در این میان مغرضان و دشمنان انقلاب گاه تلاش می‌کنند، دستاوردها را ضعیف و ناچیز و حتی پسرفت معرفی کرده و آنگاه‌که در مقابل بزرگی این دستاوردها، ناتوان قرار می‌گیرند، آن‌ها را نتیجه گذر زمان و طبیعی معرفی و ادعا می‌کنند اگر انقلاب اسلامی رخ نمی‌داد نیز این پیشرفت‌ها حاصل می‌شد و در همه جای دنیا اتفاق می‌افتاد. اما به دلایلی که در ادامه خواهد آمد می‌توان اثبات کرد که این پیشرفت‌ها حقیقی و متأثر از انقلاب اسلامی است.
قریب به دو هفته پیش بود که آقای حسن روحانی رئیس‌جمهور در نشست موسوم به «ایران هوشمند» با طرح این ادعا که امروز یک استارتآپ قادر است، اشتغال عظیمی برای کشور ایجاد نماید، گفت: «اینکه یک استارتآپ بتواند یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار شغل طی چهار سال ایجاد نماید، افتخار بزرگی برای نسل جوان و تحصیل‌کرده و همچنین رفاه اجتماعی مردم است.»
رئیس دفتر رئیس جمهور اخیراً از تخصیص مبلغ ۵ هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی به بازسازی مناطق سیل‌زده (سیل ابتدای سال جاری) خبر داده و اظهار امیدواری کرده که این تخصیص موجب جهش بازسازی این مناطق گردد. البته به یاد داریم که چند ماه پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی در پاسخ نامه رئیس‌جمهور به‌صورت مشروط و با قید «در صورت انسداد راه‌های ممکن دیگر» با این راهکار موافقت و البته تأکید کرده‌اند روش‌هایی همچون «۵ درصد مقرر در بودجه عمومی کشور برای جبران خسارت حوادث غیرمترقبه»، «جابه‌جایی در ردیف‌های بودجه‌های عمرانی» و «بیمه‌ها و تسهیلات بانکی» ابتدا به‌کارگیری شود. به نظر می‌رسد راه‌هایی به‌جز برداشت از صندوق توسعه ملی نیز برای تأمین مالی وجود دارد که با توجه به سیاست‌های کلی کشور، بهتر است این راه‌حل‌ها ابتدا موردبررسی قرار گیرند و در صورت عدم امکان، سراغ صندوقی رویم که متعلق به نسل‌های آینده این کشور است که در ادامه برخی از این راه‌حل‌ها موردبررسی قرار می‌گیرد.
دهه دوم عمر انقلاب‌اسلامی، اولین مقطع بروز تغییرات در رویکرد‌های عمومی مسئولان و مدیران جامعه بود و تأثیرات این تغییرات مستقیماً بر جامعه و مردم نیز مشاهده می‌شد. از جمله مهم‌ترین نشانه‌های این تغییر بروز خوی اشرافی‌گری و مسابقه ثروت‌اندوزی در میان دولتمردان بود. با آنکه ۱۰ سال پیش از آن با پیروزی انقلاب، اشرافیت طاغوتی کنار زده‌شده بود و طبقه جدید مدیران انقلابی، روش ساده زیستی و مردمی بودن را در سبک زندگی شخصی و اداری در پیش گرفتند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی بنیان نظریه مقاومت را مبتنی بر «بازدارندگی» ترسیم و بر لزوم نیل به این نقطه هدف در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأکید کردند: «هدف مقاومت عبارت است از رسیدن به نقطه بازدارندگی. هم در اقتصاد، هم در مسائل سیاسی کشور، هم در مسائل اجتماعی، هم در مسائل نظامی باید به نقطه‌ای برسیم که این نقطه بازدارنده باشد، یعنی بتواند جوری خود را نشان بدهد که دشمن را از تعرّض به ملّت ایران در همه زمینه‌ها منصرف کند؛ دشمن ببیند فایده‌ای ندارد و با ملت ایران نمی‌تواند کاری بکند. ما امروز در بخش نظامی تا حدود زیادی به این بازدارندگی رسیده‌ایم. این هم که می‌بینید روی مسئله موشک و مانند این حرف‌ها اصرار می‌کنند، به خاطر همین است؛ می‌دانند که ما به بازدارندگی رسیده‌ایم، به نقطه تثبیت رسیده‌ایم، می‌خواهند کشور را از این محروم کنند، و البتّه هرگز نخواهند توانست.»
چالش اقتصادی و معیشتی، این روزها به مهم‌ترین دغدغه و دلمشغولی جامعه ایران بدل شده و این پرسش گاه‌گاه شنیده می‌شود که آیا راه‌حلی برای عبور از وضعیت کنونی هست و اگر هست، آن راه‌حل چیست؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه تحلیلی گام دوم انقلاب اسلامی «بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن» را از جمله عیوب ساختاری‌ای که کشور با آن مواجه است دانستند که باید برای رفع آن چاره‌اندیشی نمود. اکنون‌که در ماه‌های پایانی سال و موعد بررسی بودجه کل کشور، فضای رسانه‌ای متأثر از لایحه بودجه شده ضروری است در خصوص این نقطه‌ضعف ساختاری تأمل و برای اصلاح آن اقدام گردد
رهبر معظم انقلاب اسلامی در ضمن بیانات خود در دیدار مردم قم خطاب به مسئولان و دولتمردان فرمودند: «قدر موقعیت‌های خودتان را بدانید. اینکه شما در فلان مسئولیت مشغولید، نعمت بزرگ خدا است. [اینکه]انسان بتواند مسئولیت داشته باشد و کار کند برای یک چنین اهدافی، برای یک چنین ملّتی، برای یک چنین کشوری، این نعمت بزرگ پروردگار است؛ قدر این را باید بدانند و شاکر باشند. ثانیاً به لوازم این نعمت بزرگ عمل بکنند؛ مراقبت بکنند گرایش به رفتار غلط، گرایش به اشرافی‌گری، گرایش به اسراف، گرایش به آن چیزی که در بین دولتمردان طاغوتی رایج است، پیدا نشود؛ این وظیفه دولتمردان ما است. راه، راه اسلام است؛ حکومت اسلامی. ما مثل امیرالمؤمنین نمی‌توانیم عمل کنیم، امّا می‌توانیم آن را یک مسیری بشناسیم و بدانیم که به آن‌طرف می‌شود حرکت کرد، در سایه آن راه باید حرکت بکنیم.»
سه ماه پیش، یعنی در نیمه دوم مرداد ماه سال جاری، رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اقشار مختلف مردم در ضمن بیانات مهم خود به مسئله سوءتدبیر و سوءاستفاده‌های رخ داده در بحران ارزی اشاره کردند و به لزوم پیگیری و برخورد با مسببان آن تصریح فرمودند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر اعضای مجلس خبرگان رهبری به همزمانی دو جبهه علیه نظام اسلامی اشاره کردند و فرمودند: «دشمن یک جنگ اقتصادی همه‌جانبه‌ای را علیه ما شروع کرده. اتاق جنگ هم دارند، با دقت هم دارند بررسی می‌کنند، مأمور دارند و دائم در حال تحرکند؛ در این تردیدی نیست، یک چنین جنگی ما داریم، لکن یک جنگ دیگری هم هست که از آن جنگ، خیلی اوقات غفلت داریم؛ اهمیت آن جنگ، کمتر از جنگ اقتصادی نیست، بلکه گاهی زمینه‌ساز تأثیر جنگ اقتصادی است؛ آن جنگ چیست؟ آن جنگ، جنگ رسانه‌ای، جنگ فضاسازی عمومی، جنگ تبلیغاتی است؛ خیلی مهم است. بله، از قبل هم این وجود داشته، علیه ما تبلیغات، همیشه زیاد بوده؛ امروز وضعیت، شدت بیشتری پیدا کرده است؛ مثل جنگ اقتصادی، قبلاً تحریم بود، امروز شدت پیدا کرده. در این جنگ دوم، در این عرصه دوم، شدت فعالیت دشمن و تحرک دشمن زیاد شده، چند برابر شده؛ ما نباید از این جنگ غفلت کنیم.... این مسئله، مسئله مهمی است؛ بسیار مسئله حساسی است؛ اینکه فضای تبلیغاتی کشور، فضایی باشد که مردم را، یا دچار اضطراب کند، یا دچار یأس و ناامیدی کند، یا دچار بدبینی کند -نسبت به یکدیگر و نسبت به دستگاه‌ها- یا احساس بن‌بست به مردم بدهد، یا حتی مشکلات مربوط به اقتصاد را افزایش بدهد. حالا شما اشاره کردید به مسئله سکه و ارز و کاهش ارزش پول ملی و بالا رفتن قیمت ارز‌های بیگانه؛ بله، این درست است؛ بخش مهمی از این به‌وسیله همین تبلیغات دارد اتفاق می‌افتد؛ یعنی همین تبلیغات است، همین رسانه‌هایند که دارند زمینه‌سازی می‌کنند، شما ناگهان می‌بینید که یک قیمت، دو برابر شد؛ [یعنی]به فاصله‌ی کمی ارزش پول ملّی نصف شد، مثلاً توان و قدرت خرید پول ملّی در مدّت کوتاهی نصف شد؛ این رسانه‌ها این کار را دارند انجام می‌دهند.»
این روزها که دادگاه رسیدگی به اتهامات مفسدان اقتصادی در جریان است، بار دیگر مسئله مبارزه با فساد و کمّ‌وکیف آن را در فضای رسانه‌ای و سیاسی – اجتماعی برجسته نموده است. البته بحث مبارزه نظام اسلامی با فساد چیز تازه‌ای نیست و ۱۶ سال از صدور فرمان هشت ماده‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص مبارزه با فساد می‌گذرد و در طول این سال‌ها اجرای عملی این فرمان با فرازوفرود‌هایی همراه بوده است. اکنون می‌توان در یک جمع‌بندی آسیب‌شناسانه، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجرای این فرمان و تحقق این آرمان بر زمین‌مانده نظام اشاره کرد که نگارنده می‌کوشد به صورت اجمالی آن را به بحث و بررسی بگذارد.
