رسانه‌های غربی چنین وانمود می‌کنند که دلیل به درازا کشیده شدن مذاکرات موسوم به احیای برجام، اختلاف بر سر تروریستی خوانده شدن سپاه از سوی امریکا است و مدعی شده‌اند که عقب‌نشینی واشنگتن از این تصمیم، منوط به انصراف ایران از خونخواهی سردار دل‌ها است. آیا واقعاً موضوع انتقام‌گیری از قاتلان حاج قاسم مانع از تحقق توافق شده است؟
هنوز یک سال از زمانی که «نفتالی بنت» از استراتژی رژیم صهیونیستی برای واردکردن هزار خنجر به جمهوری اسلامی ایران سخن گفت، نگذشته است، هزار خنجری که امید داشتند مرگ ایران را در پی داشته باشد، اما اکنون معلوم شده که خنجر‌ها کمانه کرده و بر صهیونیست‌ها وارد می‌شود.
در طول یک قرن گذشته صد‌ها بار آتش جنگ در جهان افروخته شده که در بیشتر موارد این آتش‌افروزی از ساختمان معروفی در پلاک ۱۶۰۰ خیابان پنسیلوانیا در واشنگتن دی‌سی طرح‌ریزی و هدایت شده است. آمار‌ها شفاف همه چیز را آشکار می‌کنند. از ۲۴۸ منازعه نظامی رخ‌داده در ۱۵۳ نقطه جهان در سال‌های ۱۹۴۵ تا ۲۰۰۱ میلادی، دولت امریکا آغازگر ۲۰۱ درگیری بوده است. این بدان معناست که مهاجم یک‌طرفه ۸۱ درصد جنگ‌ها، کاخ‌سفید بوده و امریکا به‌طور متوسط هرسال حدود چهار جنگ را بر بشریت تحمیل کرده است؛ روندی که تاکنون ادامه یافته و در قرن بیست‌ویکم نیز اوج گرفته است، به‌گونه‌ای که رئیس‌جمهور سابق امریکا از ۷ تریلیون دلار هزینه امریکا در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا سخن گفت.
ایران در جنگ اخیر روسیه و اوکراین باید چه موضعی داشته باشد؟ تأثیر این جنگ بر امنیت و منافع ما ایرانیان چیست؟ آیا به جنگ اخیر صرفا از منظر پیامدهای تلخ انسانی آن باید نگریسته شود یا ابعاد مهمتری نیز در ورای آن هست؟ پاسخ به این پرسش‌ها و نکات ناگفته دیگر در این خصوص را در تحلیل صوتی کوتاه محمدجواد اخوان، مدیرمسئول روزنامه جوان بشنوید.
پس از آنکه وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به سؤال خبرنگاری در مورد احتمال مذاکره مستقیم با تیم مذاکره‌کننده امریکا در وین، ضمن رد کردن مذاکره مستقیم با این تیم در شرایط کنونی، اعلام کرد تنها در زمانی که «یک توافق خوب و با تضمین بالا» در دسترس باشد و برای رسیدن به این توافق مذاکره مستقیم لازم باشد، این مذاکره نادیده گرفته نخواهد شد، این سخنان وزیر خارجه با واکنش‌های متفاوتی از انتقاد برخی چهره‌های انقلابی گرفته تا شیدایی غربگرایان نسبت به این نظر و نیز در تناقض تلقی کردن آن با مواضع قبلی مسئولان نظام همراه شد. در این خصوص چند نکته گفتنی است
در طول یک دهه و نیم گذشته موضوع ارتباط جمهوری اسلامی ایران و روسیه از محور‌های حاشیه‌سازی‌های جریان رسانه‌ای معارض بوده است. این جریان که وابستگی آن به غرب چندان پوشیده نیست، گاه با شعار‌های فریبنده و ظاهراً خیرخواهانه خود را نگران استقلال ایران معرفی کرده و این روابط را در مغایرت با آن قلمداد می‌کند. اما ریشه این تقلا‌های سیاسی و رسانه‌ای علیه همکاری ایران و روسیه در کجاست؟
در دو قرن اخیر که زیاده‌خواهی استعمارگران متوجه جهان اسلام شده، آن‌ها آشکارا دریافته‌اند که وحدت امت اسلامی مهم‌ترین مانع در برابر طمع‌ورزی و خوی مستکبرانه‌شان است، ازاین‌رو از همه تفاوت‌های موجود قومی و مذهبی در داخل جهان اسلام سوءاستفاده کرده و می‌کوشند آن را به تهدیدی علیه امت مسلمان تبدیل کنند. در این میان یکی از اصلی‌ترین جلوه‌های شیطنت سلطه‌گران را در بازی دوگانه‌ای می‌توان دید که مشغول‌سازی درونی جهان اسلام، اتلاف توان و اقتدار مسلمانان و جلوگیری از وحدت آنان در برابر نظام سلطه و صهیونیسم را هدف گرفته است. در یک‌سوی جهان اسلام تمرکز نگران‌کننده‌ای از جریانات سلفی تکفیری علاوه بر آنکه تصویری مخدوش و غیرعقلانی از اسلام به جهان مخابره می‌کند، با موج تکفیر مسلمانان مخالف اعم از سنی و شیعه، در حال شکل دادن به یک فاجعه انسانی است. در سوی دیگر نیز، اندک مزدوران سرویس‌های اطلاعاتی غرب در کنار افراد ساده‌لوح -که تکمیل‌کننده پازل مغرضان هستند- با طرح مسائل اختلاف‌افکن و توهین به مقدسات مذاهب اسلامی در آتش کینه و اختلاف می‌دمند.
بروز دو حادثه تروریستی در افغانستان در فاصله چند روزه که به شهادت و زخمی شدن ده‌ها نفر از مردم مظلوم این کشور انجامید، بار دیگر توجهات را به اوضاع بغرنج این کشور رنجدیده معطوف کرد. از سویی با خروج اشغالگران و قدرت‌یابی مجدد طالبان، آینده سیاسی این کشور در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و از سوی دیگر با تشدید اقدامات تروریستی داعش در این سرزمین، جان مردم بی‌پناه افغانستان در معرض مخاطرات بزرگی قرار گرفته است.
مناقشه بر سر مالکیت و حکومت بر قره‌باغ کوهستانی که ریشه در اختلافات تاریخی موجود در کرانه‌های شمالی ارس دارد، شبیه بسیاری از اختلافات ارضی موجود در سایر نقاط جهان است، اما هرگز نباید آن را فقط در چارچوب اختلافات میان همسایگان جداشده از ایران (آذربایجان و ارمنستان) تحلیل کرد. در واقع، منافع برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای و اهداف برخی بازیگران مایل به نفوذ در منطقه، اگر بیشتر از تمایلات دو کشور نباشد، کمتر نیست. یکی از بازیگران ذی‌نفع در شرایط کنونی که البته در چند صباح اخیر به‌نوعی در هر دو سوی جبهه بازی می‌کند، رژیم اشغالگر قدس است.
پس از گذشت حدود یک سال از آخرین منازعه در قره‌باغ، بار دیگر توجه رسانه‌ها به این منطقه جلب شده است. در همان روز‌های جنگ سال گذشته (سپتامبر ۲۰۲۰) از جهت حرکت نیرو‌های دولت آذربایجان می‌شد حدس زد هدف اساسی این دولت از پیشروی بازپس‌گیری قره‌باغ کوهستانی نیست و هدف‌گذاری دیگری دارد. بیشتر مناطقی که آذربایجان در این جنگ از ارمنستان باز پس گرفتن مناطق خالی از سکنه جنوب قره‌باغ و عمدتاً در حاشیه مرز‌های جمهوری اسلامی ایران بود.
دوم مهر امسال، ششمین سالگرد فاجعه منا است. فاجعه‌ای که طی آن بیش از ۷ هزار نفر از حجاج در سرزمین منا گرفتار حادثه‌ای مشکوک شدند و در اثر ازدحام و فقدان امدادرسانی مناسب، در حالت احرام به شهادت رسیدند. این فاجعه تلخ، البته برای ایرانیان تلخ‌تر بود؛ چراکه کشور ما در صدر فهرست کشور‌های قربانی این فاجعه بود و حجاج ایرانی هنوز بعد از گذشت شش سال تلخکامی از دست رفتن همسفران‌شان و تبدیل‌شدن عید قربان به عزای عمومی را از یاد نمی‌برند. گواهی تاریخ نشان می‌دهد فاجعه منا، مرگبار‌ترین حادثه در تاریخ حج ابراهیمی است. با گذشت شش سال از این فاجعه دهشتناک، رژیم آل‌سعود به‌عنوان حاکم مسلط بر حجاز، مسئولیت این فاجعه را نپذیرفته و از هرگونه پاسخگویی به جهان اسلام می‌گریزد، اما امت اسلامی، به‌خصوص خانواده شهدای منا، فهرستی بلندبالا از پرسش‌ها و ابهامات را در ذهن خود دارند و طرح و واکاوی در هر یک به کیفرخواستی سنگین علیه این رژیم ننگین و مسئولیت‌ناپذیر تبدیل خواهد شد. درباره علت وقوع فاجعه منا باید گفت بر اساس بررسی‌های حقوقی مجموع روایات و استنادات شاهدان عینی، فعل مأموران دولتی عربستان مبنی بر انسداد در‌های خروجی اصلی برای عبور کاروان امنیتی، موجب این فاجعه شده و، چون مأموران وابستگان دولت هستند، فعل آن‌ها فعل دولت محسوب می‌شود.
با عضویت رسمی ایران در سازمان شانگ‌های تحولات بین‌المللی وارد مرحله جدیدی شد. در حالی که در طول سه دهه گذشته امریکایی‌ها تلاش گسترده‌ای را برای حاکم کردن نظام سلسله‌مراتبی یکجانبه‌گرایانه بر دنیا دنبال کردند، قدرت‌های نوظهور و غیر غربی در مقابل این پروژه ایستادند و همکاری‌هایی را جهت توقف آن به کار بستند که نمونه بارز آن را در قالب سازمان شانگ‌های می‌توان مشاهده کرد. سازمان شانگ‌های هرچند در قالب برخی همکاری‌های امنیتی شکل گرفت، اما قلمرو کارکردی آن به تدریج به همکاری‌های اقتصادی نیز تسری یافت و این سازمان نقشی ویژه در تحولات و مناسبات بین‌المللی پیدا کرد.
۲۰ سال از بیستم شهریور ۱۳۸۰ گذشت؛ روزی که حادثه‌ای در قلب نیویورک، چشم‌ها را مبهوت و ذهن‌ها را معطوف به امریکا کرد. در آن صبح تابستانی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱، شاید کمتر کسی فکر می‌کرد حادثه‌ای که در حال وقوع است، بر سرنوشت میلیون‌ها نفر از انسان‌ها در کشور‌های مختلف خصوصاً در غرب آسیا تأثیر بگذارد. حملات ۱۱ سپتامبر را ازاین‌جهت باید نقطه عطفی در روند تحولات جهانی دانست، تحولاتی که در طول دو دهه ابتدایی هزاره سوم، مسیر متفاوتی را برای جهان بشری رقم زده است.
در میانه تحولات پرشتاب افغانستان، آنچه کمتر مورد توجه قرار گرفت، اعتراف صریح رئیس‌جمهور امریکا به دلیل حضور بیست‌ساله این کشور در افغانستان بود. جو بایدن در سخنانی با صراحت بر اینکه «مأموریت ما در افغانستان هیچ‌گاه قرار نبود ملت‌سازی باشد. مأموریت ما هیچ‌گاه قرار نبود ایجاد یک دموکراسی تمرکزیافته و یکپارچه باشد.»، گفت: «تنها منفعت ملی حیاتی ما در افغانستان امروز هم، همانی است که همیشه بود: جلوگیری از وقوع یک حمله تروریستی دیگر به خاک ایالات‌متحده امریکا. من سال‌هاست گفته‌ام که مأموریت ما بایستی مأموریتی محدود و بر مبارزه با تروریسم متمرکز باشد.»
هشت سال پیش و در کوران رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، فضای تبلیغاتی خاصی مبنی بر تأثیر مذاکره بر معیشت مردم جریان یافت و از روز‌های نخست شروع مذاکرات هسته‌ای در دوره دولت یازدهم، مهم‌ترین مناقشه میان صاحبنظران، تحلیلگران و فعالان عرصه‌های سیاست و اقتصاد میزان اثربخشی مذاکرات و، به‌تبع آن، توافق احتمالی بر گشایش اقتصاد ملی و بهبود معیشت مردم ایران بود. این مناقشه البته در سطح نخبگان نماند و ذوق‌زدگی‌های خیابانی پس از توافق اولیه -که تصاویر به‌یادماندنی آن در بایگانی رسانه‌ها موجود است- نشان از اجتماعی شدن امید به مذاکرات داشت.
آقای روحانی در یکی از آخرین نطق‌های خود در واپسین روز‌های تصدی ریاست جمهوری گفته است: «در زمینه تحریم اگر قانون مجلس جلوی ما را نگرفته بود عید نوروز تحریم را برداشته بودیم. بنابراین، دولت همه گام‌های خود را برای رفع تحریم برداشت. در گزارش ارسالی وزیر امور خارجه به مجلس برای نمایندگان، روشن است که چه به دست آورده‌ایم.» به نظر می‌رسد مقصود او از جلوگیری مجلس، قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» است که در آذرماه سال گذشته به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
دهه اول ماه ذی‌الحجه و عید سعید قربان، یادآور کنگره عظیم حج، این فریضه الهی است؛ فریضه‌ای که نه‌تن‌ها یک عبادت جمعی است، بلکه در دل خود حرکتی وفاق‌آفرین و وحدت‌بخش دارد و محل حل چالش‌های اساسی مسلمانان تلقی می‌شود. با پیروزی انقلاب‌اسلامی، دغدغه حضرت امام (ره) احیای حج ابراهیمی و نزدیک‌شدن هر چه بیشتر حج به ذات اصلی و کارکرد‌های ژرف خود بود. در مقابل دشمنان جهان اسلام و عمال منطقه‌ای آن، به‌ویژه آل‌سعود تلاش‌های زیادی برای مانع‌تراشی در این مسیر به خرج دادند. در نخستین دهه از عمر انقلاب‌اسلامی، نمونه‌ای بارز از این تلاش جاهلانه در سال ۱۳۶۶ و در فاجعه کشتار حجاج بیت‌الله‌الحرام در راهپیمایی برائت از مشرکین بروز یافت. هرچند به دلایل و مصالح سیاسی، پرونده حج خونین ۶۶ به فراموشی سپرده شد و عملاَ مورد مطالبه قرار نگرفت، اما گذر ایام نشان داد که روحیه و نیات رژیم آل‌سعود چندان تغییری نیافته است.
سفر اخیر سابرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هندوستان به ایران هرچند بسیار کوتاه و در واقع در مسیر سفر وی به روسیه انجام گرفت، اما در عین حال از سوی کارشناسان معنادار و دارای تأثیر در آینده روابط بین دو کشور تلقی شد. یکی از نکات قابل توجه این سفر آن است که وزیر هندی، دیداری با رئیس‌جمهور کنونی نداشت، اما به دیدار رئیس‌جمهور منتخب رفت و پیام تبریک رئیس‌جمهور هند را به وی تقدیم کرد. همین نکته به ظاهر ساده – که ممکن است از سوی برخی به عنوان مسئله‌ای حاشیه‌ای و تشریفاتی تلقی گردد- در تحولات آتی سیاست خارجی کشور قابل توجه و معنادار است.
پاسخ صریح رهبر معظم انقلاب‌اسلامی به شبهاتی که بر اساس انتشار فایل صوتی وزیر امور خارجه در سطح افکار عمومی طرح شده بود، تا حد بسیار زیادی ابهامات پدیدآمده را برطرف ساخت. اینک در تبیین این مسئله به بررسی جوانب مختلف نسبت سیاستگذاری و اجرا در حوزه سیاست خارجی کشور می‌پردازیم. بر اساس اصل یکصد و دهم تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران به‌طورکلی و نیز نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام از وظایف و اختیارات «ولی‌فقیه» تعیین شده است. همچنین اصل یکصد و هفتاد و ششم به «شورای عالی امنیت ملی» اختصاص دارد که «تعیین سیاست‌های دفاعی - امنیتی کشور در محدوده سیاست‌های کلی تعیین‌شده از طرف مقام رهبری» و «هماهنگ نمودن فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی - امنیتی» در زمره مأموریت این شورا تعریف شده که یکی از اعضای این شورا «وزیر امور خارجه» است. همان‌گونه که پیدا است بر اساس نص صریح قانون اساسی، شأن سیاستگذاری از شئون، ولی فقیه بوده که بر اساس پیشنهاد نهاد هایی، چون شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام این فرایند انجام می‌گیرد. البته اگر این صراحت نیز وجود نداشت، دقت در مفهوم «هدایت و رهبری» و تفکیک آن از حوزه «اجرا» همین معنا را در ذهن متبادر می‌سازد.
پس نسبت وزارت امور خارجه یا سایر نهاد‌های اجرایی کشور با این سیاست‌ها چیست؟ اولین پاسخ آن است که این وزارتخانه و سایر نهاد‌های مشابه، نقش «مجری» را بر عهده دارند.
با انتشار صوت جنجالی ظریف در رسانه‌های بیگانه، یکی از سؤالاتی که به‌طورجدی مطرح شد، چرایی اصرار عجیب او بر تقابل‌نمایی میان «میدان» و «دیپلماسی» بود. علاوه بر آن روایت یکسویه و بعضاً حاوی داده‌های غلط (خواه از سر بی‌اطلاعی، خواه غرض‌ورزی سیاسی) وی به‌نوعی ابهاماتی آفریده که البته در جای خود باید به آن‌ها پرداخت.
پس از چند دهه بحث و اختلاف‌نظر در واشنگتن، بالاخره کاخ‌سفید کشتار ارامنه به دست امپراتوری عثمانی در بیش از یک قرن پیش را «نسل‌کشی» قلمداد کرد. فارغ از اینکه این تصمیم امریکا تحت تأثیر چه تحولات و رایزنی‌هایی اتخاذ شده، موضوع مهم‌تر آن است که واشنگتن چگونه نسل‌کشی مربوط به بیش از یک قرن پیش را می‌بیند و محکوم می‌کند، اما نسل‌کشی‌های همین روز‌ها را که به دست متحدان امریکا و با جنگ‌افزار‌های امریکایی انجام می‌گیرد نمی‌بیند و چشم بر روی آن می‌بندد.
اواسط تابستان سال گذشته و زمانی که هنوز ترامپ مستأجر کاخ سفید بود، مصاحبه مشاور امنیت ملی اسبق او یعنی جان بولتون با شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی مورد توجه ناظران سیاسی قرار گرفت. در این مصاحبه، پاسخی که این عضو جداشده از کابینه ترامپ به خبرنگار در خصوص راهکار موفقیت شورش و اغتشاشات برای براندازی نظام اسلامی ارائه داد، قابل توجه است. او صراحتاً از ضرورت ایجاد انشقاق میان رهبری نظام و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سخن می‌گفت.
حدود هشت سال از زمانی که وعده چرخیدن توأمان چرخ اقتصاد و هسته‌ای به مردم داده شد می‌گذرد و در این مدت، از رهگذر این شعار، تجربیات پرهزینه‌ای به دست آمد که در خور بررسی است. همان ماه‌های ابتدایی دولت یازدهم بود که ذوق‌زدگی‌های خیابانی پس از توافق اولیه -که تصاویر به یادماندنی آن در بایگانی رسانه‌ها موجود است- نشان از اجتماعی شدن امید به مذاکرات داشت. البته کشیده شدن ذوق‌زدگی از مذاکرات و توافق ریشه در نشانی‌هایی داشت که عمدتاً از سوی برخی مسئولان و نخبگان به جامعه داده می‌شد. یک سوی دیگر نیز واهمه‌افکنی از رویداد‌هایی خیالی بود که به جامعه القا می‌شد که در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات یا تأخیر در آن ممکن است به وقوع پیوندند.
همزمان با سفر وزیر خارجه چین و انتشار خبر امضای برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران با این کشور، موجی در رسانه‌های خارج از کشور و فضای مجازی علیه این سند به راه افتاد. مروری بر محتوای فضاسازی‌های انجام گرفته در این موج رسانه‌ای به خوبی نشان می‌دهد که این حملات عمدتاً فاقد نقد‌های کارشناسی بوده و بیشتر بر مغالطات رسانه‌ای استوار است. البته نمی‌توان ضعف رسانه‌های داخلی و نیز برخی دستگاه‌های دیپلماتیک مسئول را در ایجاد ابهامات در افکار عمومی نادیده گرفت، در عین نمی‌توان بر حملات بی منطق و خالی از اتقان به امضای این برنامه نیز چشم بست. در ادامه برخی از مهم‌ترین مغالطات انجام گرفته در این میان را مرور می‌کنیم
هشت سال پیش و در کوران رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، فضای تبلیغاتی خاصی مبنی بر تأثیر مذاکره بر معیشت مردم جریان یافت و از روز‌های نخست شروع مذاکرات هسته‌ای در دوره دولت یازدهم، مهم‌ترین مناقشه میان صاحبنظران، تحلیلگران و فعالان عرصه‌های سیاست و اقتصاد میزان اثربخشی مذاکرات و، به تبع آن، توافق احتمالی بر گشایش اقتصاد ملی و بهبود معیشت مردم ایران بود. این مناقشه البته در سطح نخبگان نماند و ذوق‌زدگی‌های خیابانی پس از توافق اولیه -که تصاویر به یادماندنی آن در بایگانی رسانه‌ها موجود است- نشان از اجتماعی شدن امید به مذاکرات داشت.
